Van Huffelen: ‘Impact van digitalisering onderschat’

Inzetten op de kansen, maar vooral ook grondrechten en mensenrechten beschermen. Dat is in een zin de taak die staatssecretaris Digitalisering Alexandra van Huffelen (BZK) voor zich ziet als het gaat om het kabinetsbeleid voor digitalisering de komende jaren en dat betekent een omvangrijk digitaliseringsprogramma, dat alle overheden raakt.

Algoritmes

´Belangrijk is dat wat in de offline wereld geldt, ook digitaal gaat gelden´, zegt Van Huffelen. En dan heeft ze het over het tegengaan van haatzaaien, of bedreigen van mensen. Maar ook over het tegengaan van discriminatie zoals algoritmes die zorgen dat uitsluitend bepaalde groepen bij de overheid boven komen drijven, zoals in de Toeslagenaffaire gebeurde. En die dan ook nog eens nergens een fysiek aanspreekpunt vinden. Meer digitale regelgeving is volgens haar dan ook juist bescherming en geen einde aan de vrijheid op internet. Het gaat juist om meer transparantie over bijvoorbeeld de algoritmes van de overheden. Maar ook om meer aandacht voor privacy. De burger gaat zelf over de data die op internet wordt prijsgegeven, bijvoorbeeld door de acceptatie van cookies, waar meer bewustwording voor nodig is. ´Ikzelf deed dat vroeger ook te makkelijk´, zegt ze. Van Huffelen wil dat je in de toekomst net zo makkelijk een site op komt met geweigerde cookies als met geaccepteerde cookies, en dat je makkelijk kan kiezen met wie je data wel en niet deelt.

Data van burgers

Het kabinetsbeleid blijkens de lijvige brief van 20 pagina´s, over de hoofdlijnen van het digitaal beleid die ze woensdag naar de Tweede Kamer stuurt is, dat de burger zelf bepaalt welke informatie wordt prijsgegeven. Dat vraagstuk wordt de komende jaren met het internet of things alleen maar dringender, met meer apparaten die informatie verzamelen en met grote internetbedrijven die hun verdienmodellen hebben gebouwd op de data van burgers.

Inhaalslag

Uit die Kamerbrief blijkt dat het kabinet niet kiest voor één digitaal eigenaarschap, maar het juist verspreidt over de departementen, zodat iedereen eigenaar is. Cyberveiligheid komt bij het ministerie van Justitie, digitale infrastructuur bij EZK, BZK gaat over de overheidsautomatisering met Van Huffelen als coördinator voor het nieuwe digitaliseringsbeleid binnen het kabinet. En daarmee staat ze aan de start van een inhaalslag, zegt zij. ´Digitalisering heeft vroeger niet voldoende aandacht gehad. We hebben met zijn allen onderschat hoe groot de impact zou worden.´

Europese kaders

Het kabinet maakt er nu werk van, met als wind in de rug ook de Europese kaders zoals de Digital Markets Act en de Digital Services Act die bijvoorbeeld de macht van grote monopolisten inperken en de Artificial Intelligence Act die er aan komt. De afspraken in Brussel – ook door Nederland - bepalen voor een groot deel het Nederlands beleid. De brief is geschreven na breed overleg met de samenleving, zoals digitale experts, NGO´s  en mensen als Marleen Stikker en de voormalige president van de Koninklijke Academie van Wetenschappen KNAW, José van Dijck. Er komt ook een adviesraad die het programma gaat monitoren en er over adviseert.

Gezichtsherkenning

Nederland kiest volgens de Kamerbrief voor een digitaal fundament waarin de grondrechten gewaarborgd worden. Als het gaat om veiligheid moet je daarbij denken aan privacy by design, zoals de coronacheck-app waarbij geen privacy-informatie centraal wordt opgeslagen. Naast privacy omvat het digitale fundament onderwerpen als cybersecurity, democratie, een sterke rechtsstaat en online identiteit en regie over eigen data. Voor gemeenten heeft dat bijvoorbeeld tot gevolg dat er nagedacht moet worden over camera´s en gezichtsherkenning.  ‘Op dat fundament bouwen we aan een  digitale overheid waarmee het kabinet digitaliseert om de burger maximaal te ondersteunen en niet om de eigen problemen op te lossen. Dat vereist volgens het kabinet een denkomslag en nieuw ontwerp van processen van overheden, centrale en decentrale overheden,’ zo staat in de Kamerbrief.

Fysiek aanspreekbaar

Voor gemeenten betekent dat ook dat ze zich net als andere overheden moeten bezinnen op de dienstverlening aan de burger en ook dat ze fysiek aanspreekbaar moeten zijn voor hen die niet digitaal vaardig zijn, zegt Van Huffelen. Ook moet de overheid transparanter worden. Het kabinet verwijst naar Zweden waar een WOB-verzoek binnen enkele dagen kan worden afgehandeld terwijl in Nederland zelden de termijn wordt gehaald. Het motto wordt volgens het kabinet: ´Transparant waar dat kan, niet alleen waar dat moet.´

Miljardeninkoop

Ook werkt de overheid aan een generieke digitale infrastructuur. Het kabinet wil dat de overheid transparant inkoopt met open source zodat meer partijen aan de ontwikkeling van de digitale overheid kunnen werken. De inkoopkracht van de overheid van 85 miljard moet worden ingezet bij leveranciers die digitale grondrechten en publieke waarden op de eerste plek zetten. De overheid wil ook digitaal talent aantrekken, cultiveren en behouden. Dat geldt ook voor BZK waarmee Van Huffelen het beleid maakt.

Om- en bijscholing

Een tweede thema - de digitale samenleving - bestrijkt onder meer het onderwijs, waar wetenschappelijk onderwijs en open science de primaire trekkers zijn, maar waar ook in het mbo en hbo meer aandacht moet worden gegeven aan digitale geletterdheid. Gezondheidszorg moet zorgen voor meer privacy zoals een Persoonlijke Gezondheidsomgeving waardoor burgers meer inzicht krijgen in de informatie die zorgverleners over hen hebben.  Er komt ook een standaardisatie in gegevensuitwisseling tussen zorgverleners waarbij eisen worden gesteld aan taal en techniek. Verder ziet het kabinet de negatieve kanten van de platformeconomie.  Het kabinet stelt dat er voor alle beroepen kwalitatief hoogwaardig werk moet blijven. Voor iedereen moet om- en bijscholing toegankelijk zijn, zegt het kabinet. Dat is al aan de gang: sinds 1 maart kan iedereen een beroep doen op 1000 euro bijscholingsbudget per jaar

Datadeelecosystemen

Als vierde thema ziet het kabinet de digitale economie die enorm kan groeien in Nederland. Daarbij gaat het om de verschillende coalities waar Nederland in zit, zoals de data sharing coalitie en de blockchaincoalitie waarin afspraken worden gemaakt over standaardisatie en effectieve datadeelecosystemen. Volgens Van Huffelen gaat het nieuwe reguleren dus niet om paternalisme of het inperken van vrijheid, ´Het gaat mij erom dat we mensen beschermen door de schaduwkanten te beseffen, zoals jonge meisjes die op sites komen waar ze alleen maar calorieën tellen. Of filmpjes die alleen maar een kant op gaan en beweren dat vaccineren onzin is en COVID een griepje. Daar moet een waarschuwing bij. Ik vind wel dat je heel voorzichtig moet zijn met het blokkeren van websites. Dat het bij RT en Sputnik is gebeurd vind ik wel goed: dat zijn grote marketingmachines voor het Kremlin. Maar ik vind dat je er heel voorzichtig mee moet zijn. Het gaat ook om grondrechten als journalistieke vrijheden en vrijheid van meningsuiting.´