Het zinkende Windows-schip

Zo zit ik al een jaar of vijf te kijken naar Microsoft. De Trabant van computerland. Het is één van de rijkste bedrijven ter wereld, maar toch is het sinds Windows 95 er niet in geslaagd om iets relevants te laten zien aan de wereld. Het geld blijft stromen, maar innoveren, ho maar.
Organisaties die niet innoveren worden op den duur irrelevant en gaan ten onder. Microsoft werkt al een jaar of vijftien heel hard aan zijn eigen ondergang. Het is als de trage val van het kabinet Balkenende-Bos: heel langzaam, maar onvermijdelijk gaat het mis. De enige kurk die het bedrijf heeft zijn Windows en Office. Met die melkkoeien worden verliesgevende projecten zoals de X-Box, de Zune en Bing in de lucht gehouden.

Het moet gezegd worden, het businessmodel uit de jaren negentig is nog steeds uiterst lucratief. Het heet monopolie-vorming en is met crimineel gedrag succesvol opgebouwd. Een veroordeling door de EU van meer dan een miljard euro deed eigenlijk geen pijn, het was amper een maandje winst. Het bedrijf heeft ook niet de noodzaak gevoeld om sorry te zeggen. Sorry voor het jarenlang oplichten van zo'n 450 miljoen burgers in Europa. Sorry tegen alle bedrijven in Europa die te hoge prijzen moesten betalen voor (op zijn best) middelmatige Microsoft spullen. Er is geen noodzaak voor excuses, het gaat financieel nog steeds te goed. Ondertussen speelt oprichter Gates de rol van weldoener met al zijn oneigenlijk verkregen miljarden.

Maar er komen scheuren in het fundament van Microsoft. Ruim drie jaar geleden toonde Apple zijn iPhone aan de wereld. Google, Palm en RIM (Blackberry) hadden na een jaar hun eerste een antwoord klaar. Microsoft prestenteerde deze maand zijn antwoord, maar zal het pas in 2011 uitbrengen. In de lucratieve wereld van de kantoorautomatisering staat een revolutie voor de deur, ook in de publieke sector. Data en software worden diensten die centraal worden aangeboden. Zo zijn de Amerikaanse steden Washington en Los Angelos, die voor hun email en kantoorsoftware overstappen naar Google. Die overstap levert een enorme besparing op voor de gemeentes in kwestie, en daarmee ook een enorme prijsdruk op de verkoopprijs van ICT-Trabanten.

Wat moet je hier als (ICT-)bestuurder in de publieke sector mee? Heel simpel: zorg dat je niet meegezogen wordt door het zinkende schip. Bestuurlijk Nederland heeft zich laten foppen door de idee dat het goed is voor de efficiency en de kwaliteit van de dienstverlening dat iedereen op dezelfde computer werkt, met gesloten standaarden en met dezelfde software. Het omgekeerde is waar. Er is gestandaardiseerd op de Trabant: middelmaat voor een absurde prijs. Het kan slimmer, het kan beter, het kan goedkoper.
Regel om te beginnen een aantal reddingsboten, in de vorm van diversiteit van je ICT-systemen. Zoek binnen je ICT-afdeling naar mensen die thuis (stiekem) met Linux of een Mac werken, die met een Android-telefoon rondlopen en/of die al eens begonnen zijn over ODF als documentstandaard en OpenOffice als alternatief voor het Office-pakket uit Redmond. Start met hen een paar kleinschalige, goedkope projecten om te experiminteren met alternatieven. Ga zelf eens met een maandje met een Mac werken, probeer Ubuntu uit in een vakantie, regel een iPhone voor het management.

Ga ook eens een paar uur naast je zoon of dochter zitten en kijk eens wat die allemaal met een computer doet. Je zult versteld staan. Stel vervolgens de simpele vraag: waarom kan dat niet op mijn werk? Als je wethouder bent of dreigt te worden: zet in het college-akkoord één zin. 'De gemeentelijke organisatie gebruikt aan het einde van deze collegeperiode uitsluitend open standaarden'. Blijf er vier jaar lang op hameren.
En geniet ondertussen van de ondergang van het zinkende schip. Over tien jaar kijken we met gevoelens van nostalgie terug naar het blauwe crash-scherm van windows, net zoals we nu vertederd kunnen raken door een Trabant.

Frans Nauta is lector Innovatie Publieke Sector