Risico-indicatoren van SyRI openbaar

Een schuld bij de belastingdienst? Een hoog elektriciteitsverbruik? Hondenbelasting betaald voor drie of meer honden? Allemaal indictoren dat je weleens tot een 'verwonderadres' zou kunnen behoren. Follow the Money deed een Woo-verzoek aan het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en ontving toegang tot documenten over Systeem Risico Indiciatie, beter bekend als SyRI, het fraudeopsporingssysteem dat in 2020 na een rechtelijke uitspraak werd gestopt.

Voor het eerst inzicht in fraude-indicatoren

Het onderzoeksjournalistencollectief ontving memo’s, presentaties en uitgebreide informatie over de fraude-indicatoren. Het is voor het eerst dat iemand buiten de overheid inzicht heeft in de werking van het systeem. Ook de rechters die in 2020 een streep door SyRI haalden, kregen geen inzage in de precieze werking van het systeem. De redenering was dat fraude alleen effectief kon worden opgespoord als niemand wist hoe je het systeem om de tuin kon leiden.

Lange tijd was er niet veel meer bekend over SyRI dan dat het systeem overheidsdatabases aan elkaar koppelde om te voorspellen op welke ‘verwonderadressen’ de kans op fraude het grootst was. Aan de hand van ‘risicomeldingen’ werd bepaald wie er aan de beurt was voor een controle.

90 risico-indicatoren

Follow the Money ontving onder andere een Excel-sheet van 121 pagina’s, waaruit blijkt dat er bijna negentig risico-indicatoren bestonden. Per indicator waaraan iemand voldeed, werden er punten toegekend. De ‘topscorers’ werden door het systeem aangemerkt als ‘risicomeldingen’. Vervolgens werd per adres gekeken of er voldoende aanleiding was voor een controle.

Veel hondenbelasting? Verdacht

Veel indicatoren hingen samen met schulden en de samenstelling van het huishouden. Een bezoek van een deurwaarder namens de woningbouwvereniging leverde bijvoorbeeld punten op, net als een hoog water- of elektriciteitsverbruik. Een alleenstaande in een te groot huis scoorde ook punten, net als een uitkeringsgerechtigde met een stichting op zijn of haar naam. Dat zou er op kunnen wijzen dat die persoon had kunnen werken.

Zelfs het betalen van hondenbelasting voor drie of meer honden kon bijdragen aan de status van ‘verdachte’, zo blijkt uit het overzicht. ‘Persoon maakt relatief hoge kosten voor hondenbelasting. Mogelijk heeft hij extra inkomsten’. 

Onderbuikgevoelens

‘Het is onduidelijk waarop de aannames over mogelijke fraude zijn gebaseerd en of die op meer zijn gestoeld dan onderbuikgevoelens of vooroordelen,’ schrijft FTM. Van een ‘gevalideerd risicomodel’ waarover SZW tijdens de rechtszaak sprak, blijkt op basis van de documenten geen sprake. Eerder van een ‘wildgroei’ aan losse indicatoren, zo blijkt uit de toelichting van SZW: ‘Bij de ingebruikname van SyRI is geconstateerd dat er geen eenduidige, systematische beschrijving beschikbaar was van de toegepaste risico-indicatoren. In plaats daarvan bestond de documentatie uit een veelheid van deels tegenstrijdige, incorrecte, dan wel incomplete notities, e-mails en spreadsheets.’

Nog altijd inzet risicoprofielen

Uit een onderzoek van de onderzoeksplatformen Argos en Lighthouse Reports van vorig jaar blijkt dat gemeenten nog altijd risicoprofielen gebruiken om fraude op te sporen. Een groot aantal indicatoren dat onderdeel uitmaakte van SyRI zou nog steeds in gebruik zijn.  Het burgerrechtenplatform dat eerder naar de rechter stapte om SyRI te verbieden, kondigde daarop een nieuwe rechtszaak aan.