Hoe Idensys de gemeente leuker maakt

Vergeet DigiD. Over een paar jaar logt – als alles goed gaat – iedereen bij de gemeente in via Idensys. Zo kunnen burgers veiliger en via meerdere inlogmiddelen hun identificatie verrichten. Rotterdam, Molenwaard en Hollands Kroon zijn de eerste testgemeenten.

Extra veilig inloggen moet dienstverlening flink verbeteren

Inloggen bij de overheid via Idensys kan straks op meerdere manieren; bijvoorbeeld met een smartcard, door wachtwoordbevestiging op je telefoon of misschien wel met gezichtsherkenning. De toch al flink gedigitaliseerde gemeenten Rotterdam en Molenwaard waren er als de kippen bij om aan de pilot deel te nemen. Rotterdam voert de pilot uit met ‘Mijn Loket’, waar alle gemeentelijke digitale processen zijn te vinden. Molenwaard test het systeem vooralsnog alleen bij het aanvragen van vergunningen.

‘Omdat Rotterdam al veel processen heeft gedigitaliseerd, wil de gemeente er snel bij zijn om uit te vinden hoe inloggen bij de gemeente nog veiliger kan worden’, zo licht adviseur dienstverlening Marco Smit van de gemeente Rotterdam toe. Jan Meijsen, informatieadviseur in Molenwaard, zag ook direct de potentie van Idensys. ‘Molenwaard heeft alle diensten en producten gedigitaliseerd. Toen wij van de pilot hoorden dachten we: dit kan ons verder brengen.’

Projectmanager Bob van Os van beheerder Logius vat het Idensys-project als volgt samen. ‘Met Idensys kunnen burgers voortaan bij meerdere overheden, bedrijven en zorginstellingen met het door hun gekozen inlogmiddel inloggen, waardoor het makkelijker wordt om zaken digitaal te regelen. Het grote gemak is dat je met één middel bij meerdere instanties kunt inloggen. Je hoeft dus minder wachtwoorden te onthouden.

Het wordt zo makkelijker om zaken online te regelen.’ Daarnaast biedt Idensys meer veiligheid dan de bestaande inlogmethoden, stelt Van Os. ‘Met DigiD krijg je een wachtwoord thuisgestuurd op een papiertje. Met Idensys word je bijvoorbeeld biometrisch herkend via je smartphone of pc, wat een hogere veiligheid biedt.’

Naast de Idensys-pilot zijn er pilots met diverse publieke middelen bij gemeenten gaande, waaronder inloggen met elektronische rijbewijzen en identiteitskaarten. Van Os: ‘Je ziet dat de overheid serieus werk maakt van veiliger en gebruiksvriendelijk inloggen. Deze pilots hebben voor de start een Privacy Impact Assessment doorstaan en worden geëvalueerd. De evaluatie wordt in de Tweede Kamer besproken, dat levert hopelijk een volmondig ‘ja’ van de Tweede Kamer op, waarna de pilots verder worden opgeschaald in gemeenten. Vermoedelijk gebeurt dat deze maand nog.’

Ambtelijke proefpersonen
Bij de Idensys-pilot gaat de gemeente Molenwaard niet over een nacht ijs, legt Meijsen uit. Leveranciersperikelen zorgden ervoor dat de start iets op zich liet wachten. ‘We zijn nu zover dat de testende ‘friends en family’-groep van de gemeente met Idensys kan inloggen voor het aanvragen van producten. We doen dat nu via twee leveranciers, maar we willen in de toekomst meerdere leveranciers inlogmiddelen laten leveren.’

Het aanvraagproces van een Idensys-inlog is absoluut voor verbetering vatbaar, aldus Meijsen. ‘Bij een van de leveranciers moet gezichtsherkenning plaatsvinden. In het browser verschijnt bij het inloggen een klein icoon waarop je moet klikken om de camera te activeren. Doe je dat niet, dan wordt het aanvraagproces onderbroken. Dat is voor bewoners met weinig computervaardigheden nog een lastig karwei.‘

Als het aanvraagproces is gelukt, kun je aan de slag. Pilotdeelnemers van Idensys krijgen dan de mogelijkheid om met dat met hun nieuwe Idensys-authenticatiemiddel te doen. Indien dat correct is, worden de persoons gegevens van de aanvrager in het aanvraagformulier geladen. ‘Dat werkt feilloos’, zegt Meijsen.

Van Os vult aan: ‘Je vraagt dus iets aan vanachter je eigen pc, maar je moet je identificeren zoals bij een gemeentebalie. Dat kan bijvoorbeeld door in de camera te kijken.’ Meijsen: ‘De techniek van authenticatie voor het aanvragen van producten en diensten werkt nu goed, maar vooral de eerste stap, het aanvragen van het Idensys inlogmiddel zelf, daar is nog wel wat verbetering nodig.’ In Rotterdam hebben ze ook te maken met vertraging om technische redenen, zo vertelt Smit: ‘De planning was ook wel heel ambitieus. We gaan Idensys niet alleen testen voor vergunningen, maar gelijk voor alle digitale processen waaronder het aanvragen van uittreksels en belastingaangiften. We werken bovendien met middelen van drie leveranciers.’

Binnenkort gaat Rotterdam met Idensys live. ‘Een speciale Idensys-knop bij het inlogscherm is daarbij een optie, maar de precieze vorm is er nog niet. Elk middel willen we door ongeveer honderd ambtenaren laten testen.’ Smit is zeker niet van plan om zijn collega’s daarbij te ondersteunen. ‘De bedoeling is dat ze er zelf uitkomen met de leverancier, anders zijn de testresultaten niets waard. Na de test hoor ik uiteraard graag wat er mis ging.’ Onder zijn collega’s bespeurt

Smit nu al veel enthousiasme. ‘Er zijn altijd mensen die hun vinger opsteken en zeggen dat ze aan de test willen meedoen. Dat zijn alleen wel vaak de mensen met interesse en vaardigheid in ict. Ik hoop juist dat de minder digivaardige mensen willen meedoen. Het moet uiteindelijk ook voor hen te doen zijn.’

Face-to-face controle
Van Os wijst erop dat het ‘gebruikersproces’ van Idensys eerst heel positief moet worden ervaren voor het landelijk van start kan. Hij is tevreden over het aantal pilotdeelnemers, waarbij het voor gebruikers soms ook even wennen is aan de nieuwe werkwijze. Van Os ‘Er zijn verschillende leveranciers met verschillende aanvraagprocessen. Sommige zijn heel innovatief, maar kampen nog wel met kinderziektes. Het aanvragen van die nieuwe inlogmiddelen kun je volledig digitaal doen, dus ook vanuit huis. De face-to-face-controle kan dan op een locatie en tijdstip van jouw keuze. Bij andere producten moet je als deelnemer wel eerst naar de balie komen om het aan te vragen.’

Idensys gaat de middelen uiteindelijk selecteren op wat mensen als prettig ervaren. Van Os: ‘Bij Logius is men vol vertrouwen in de werking van de nieuwe inlogmiddelen. Maar de vraag is: hoe krijg je de burgers zo ver dat ze die ook gaan gebruiken? Ik ben daarnaast ook benieuwd hoe innovatief de leveranciers zijn.’

Smit: ‘We willen als gemeente niet meer afhankelijk zijn van één middel en we willen meer betrouwbaarheid en veiligheid bij het inloggen. Er moet dus ook een tweede, derde of vierde middel zijn om in te kunnen loggen. Daarnaast wil Rotterdam zoveel mogelijk digitaliseren en een hogere betrouwbaarheid krijgen dan nu mogelijk is met DigiD. Idensys heeft het hoogste niveau beveiliging, dus dat is ideaal.’ Meijsen ziet meer voordelen: ‘Met dit middel kan je ook bij zorgverzekeraars en andere partijen buiten de overheid inloggen. Het gaat om de eenvoud. Geen dikke stapel gebruikersnamen en wachtwoorden meer, maar één veilig identificatiemiddel voor alles.’

Geen geneuzel
Voor het zover is, is er nog een hele technische weg te gaan. Ook de politiek moet meewerken. ‘Er moet een trigger komen voor Idensys’, vult Logius-projectmanager Van Os van aan. ‘Dat kan de Tweede Kamer zijn die ermee door wil gaan. Als dat zo is, geloof ik dat het heel snel kan gaan.’ Meijsen, stellig: ‘Ik vind dat we niet te moeilijk moeten doen, maar gewoon moeten stellen dat dit ons nieuwe identificatiemiddel wordt. Geen geneuzel. Je moet gemeenten en andere partijen wel de tijd geven, maar niet de keuze om wel of niet mee te doen. Er zijn zoveel min of meer verplichte programma’s die alsnog veel te lang hebben geduurd. Mijn persoonlijke wens is daarom een ‘informatiserings- minister’ met doorzettingskracht voor dit soort beslissingen. Nu blijven dingen vaak onnodig zweven tussen ministeries en departementen.’

Wel denkt Smit dat de ambtenaren meer moeten openstaan voor de nieuwe manier van werken. ‘Er zijn er te veel die heel erg vanuit hun eigen wereld blijven denken en niet onderkennen dat de samenleving in een razend tempo verandert. Er mag geen twijfel meer zijn om je eigen werkproces kritisch tegen het licht te houden. We moeten minder informatie vragen van de burger, het inloggen moet veiliger kunnen. Die echte scherpte mis ik vaak nog. De burger kan die nieuwe processen echt wel aan. Dat bewijzen online winkels als Zalando en Bol.com. Als we op hun manier onze producten gaan aanleveren komt het goed.’

Meijsen en Van Os zijn het daarmee eens. ‘We moeten naar de volgende stap. Minder baliebezoeken, slimmere online processen en uiteindelijk een betere dienstverlening. Nu moet je voor je paspoort nog twee keer naar het gemeentehuis. Straks kun je alles thuis regelen en wordt het bij jou persoonlijk afgeleverd.’

Smit, Meijsen en Van Os zijn het erover eens dat de ontwikkelingen uiteindelijk werkverlies zullen betekenen voor de afdeling Burgerzaken. ‘Maar die capaciteit van zo’n afdeling kun je dan anders inzetten. Zet deze krachten in op de bestrijding van identiteitsfraude, telefonisch klantcontact of op Whatsapp en sociale media. Idensys is uiteindelijk geen verdienmodel maar een verbeteringsmodel. De keten wordt er beter van. Je moet dus niet gelijk denken aan het sluiten van balies, maar aan het verbeteren van de gehele dienstverlening. Als je zo erover na gaat denken is Idensys echt een verbetering op meerdere fronten en dus echt heel leuk.’