Déjà vu

Al Gore komt voor een halve Balkenende- norm toekomstige Groningse toppertjes toespreken over de teloorgang van het klimaat. Als hij zich daarbij laat vervoeren in een V8-bolide kopt De Telegraaf: ‘Klimaatprediker sprint weg in benzineslurper.’ Zijn autovoorkeur bekoort me meer dan zijn documentaires in de beste tradities van het socialistisch realisme.

De krant van wakker Nederland is altijd scherp op linkse principes. Daar hoort kennelijk soberheid bij. Dat deed me denken aan de door deze krant stevige gevoede roddel dat Joop den Uyl een riante vakantievilla in mediterraan gebied bezat. Ik heb dat nooit geloofd overigens: een gereformeerde sociaaldemocraat kampeert natuurlijk. Tussen het volk, genietend van het ongemak. Dat heb ik op mijn beurt weer nooit begrepen. Mijn vader had me geleerd, dat de diepste betekenis van het socialisme toch was dat het proletariaat zich de geneugten van de bourgeoisie zou verwerven.

Een vergelijkbaar déjà-vu-gevoel bekroop me bij het lezen van de special Digitaal bestuur waarop ik vorige week werd getrakteerd door onze redactie die altijd scherp op de tijdgeest koerst. De pijn van DigiNotar schrijnt nog volop, fraude bij de Belastingdienst kondigt zich aan en de website van de gemeente Amsterdam is tamelijk eenvoudig gehackt. De directeur van KING kent zijn bestuurskundige klassieken. Hier toont zich een policy window.

De tot nu wat sukkelende Operatie NUP zal ervoor zorgen dat de e-overheid voor ‘einddatum plan definitief op stoom is gekomen’. Eerst was dat plan vooral Haags en dus erg fout, nu zien steeds meer gemeenten het licht van de gestandaardiseerde bedrijfsvoering. Alle gemeenten dezelfde basisinfrastructuur - dat is de droom.

Dat deed me denken aan oude tijden, toen Henk Bos namens de VNG functionele ontwerpen maakte, Bas Brussaard daarvoor de landelijke architectuur ontwierp, Theo Bemelmans de theorie leverde en Peter Tas de ironische zekerheid dat het toch zou mislukken. We moesten en zouden de ‘digitale snelweg’ op - term van Al Gore, overigens. Ik mocht in dit illustere gezelschap af en toe voor de valse noot zorgen. De repressieve tolerantie van Marcuse was toen nog handelsmerk van de Nederlandse staat: subsidieer de dwarsheid, dan kan alles, licht gemuteerd, bij het oude blijven. Nu lijkt het repressieve vooral te zijn overgebleven.

De knelpunten van de e-overheid die de in de special geraadpleegde deskundigen op een rij zetten waren even verrassend als het driedelig kostuum van de verantwoordelijke minister. Het geld is op en dat is tegelijk probleem en uitdaging. De gedachte dat ICT de zaak goedkoper maakt leidt een hardnekkig leven. Uw telefoon is weliswaar goedkoper geworden, maar u betaalt meer voor behoeften die u nooit had. In overheidsland begrijpt men maar niet dat de efficiëntie van het kapitalisme gebaseerd is op verspilling en overvloed.

Een ander knelpunt klinkt nogal omineus: het Huis van Thorbecke. Als je het zo leest zie je onmiddellijk de bestuurlijke lappendeken, de vermaledijde autonomie, de kleine schaal. En dus moeten er standaarden voor het hele land komen. Niet 418 keer het wiel uitvinden. Dat die standaard er allang is, hoor je nooit. Waarom werkt het spul thuis altijd tamelijk probleemloos en volgt niemand ooit een cursus twitteren, e-mailen, sms’en of Facebooken? Waarom wekt ICT bij beleidsmakers, adviseurs en bestuurders altijd dromen van een overzichtelijke orde op? Er is een, nauwelijks heimelijk, verlangen naar wat Scott de ‘leesbaarheid’ van de wereld noemt: standaarden, registraties, classificaties. Het is het China-syndroom: daar weten ze immers wat bestuurskracht is, hebben ze geen last van Thorbeckiaanse autonomie en zal de veiligheid nooit rammelen.

Ik weet daarom niet of ik zo gerust moet zijn als alle lessen uit de special worden opgevolgd. Want een staat met weinig geld, veel Thorbeckiaanse tegenkrachten, op afstand van de burger, zonder al te grote veiligheidsobsessie en tamelijk traag: dat klinkt bijna als een democratische rechtsstaat.