'Wie beboet je als verantwoordelijkheid niet is geregeld?'

De derde Digitaal Burgerschapslezing Nederland werd donderdag gegeven door Prof. mr. Corien Prins, voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid. Haar boodschap: de overheid moet verantwoordelijkheid nemen voor digitale dienstverlening. 

Hoeveel mensen zullen bereid zijn om bij een foutieve parkeerbon te procederen tot aan de Hoge Raad? Hoogleraar Recht en Informatisering Corien Prins deed het, en wel om een principe dat ook centraal staat in haar Digitaal Burgerschapslezing: de overheid is verantwoordelijk voor digitale dienstverlening en heeft zich daarnaar te gedragen. In de lezing legt Prins de zaak in een notendop uit: ze parkeerde in Tilburg met behulp van een parkeerapp. Volgens de app kon ze betalen voor een uur parkeren. Toch ontving ze een boete omdat ze volgens een bord aan het begin van de straat een dagkaart had moeten kopen.

‘Bij een verschil tussen de digitale en de fysieke werkelijkheid kan de burger toch niet de dupe zijn?’ zegt Prins na afloop van de lezing tegen Binnenlands Bestuur. ‘Ik stuurde de gemeente een brief, maar die ontkende alle aansprakelijkheid. De app werd geleverd vanuit een bedrijf waarmee de gemeente een contract had afgesloten. Het gaat mij primair om de houding van de gemeente: de procedure nam drie jaar in beslag en al die tijd werd er niets met de fout in de app gedaan. Dat is laksheid.’

Verantwoordelijkheden

De houding van de overheid staat centraal in de lezing, die de titel draagt ‘Sociale Digitale Standaard = verantwoordelijkheden voor digitale dienstverlening’. De Sociale Digitale Standaard bestaat uit een serie normen voor toepassing in concrete digitale dienstverlening. Stichting Digitaal Burgerschap Nederland (DBN) ontwikkelde de standaard, die in september werd overhandigd aan Alexandra van Huffelen, de staatssecretaris van digitalisering. ‘Er is nog geen sprake van gelijkwaardig digitaal burgerschap in Nederland,’ stelt DBN-voorzitter Mark Landman in zijn introductie. De standaard moet daar verandering in brengen. Hetzelfde geldt voor de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren die Van Huffelen zelf liet opstellen.

Noodzakelijke regelingen

Prins is blij met beide initiatieven, maar ziet nog ruimte voor verbetering. De standaard rept van een functionaris die toezicht houdt op de digitale dienstverlening, maar die functionaris heeft volgens haar wel doorzettingsmacht nodig (‘De WRR stelde in 2011 al de iAutoriteit voor’). En waar de standaard het heeft over regie, voegt Prins ‘regie op externe (private) partijen’ toe. Misschien wel de belangrijkste aanvulling: ‘Voorzie in noodzakelijke regelingen waarmee de overheid verantwoordelijkheid draagt voor fouten in data en digitale dienstverlening.’

Datalozen

Ook voegt Prins graag aan de standaard toe dat burgers bij dienstverlening altijd de mogelijkheid moeten hebben om hun maatschappelijk functioneren aan te tonen met behulp van papieren documenten. Deze aanvulling komt voort uit haar ervaringen met zelfredzame ‘datalozen’, mensen die geen digitaal spoor hebben achtergelaten in de systemen en waar de overheid volgens Prins volstrekt geen raad mee weet. Zoals 'Dirk', een dataloze die ze bijstond, die hardvochtig werd behandeld omdat hij alleen bonnetjes van de supermarkt kon overleggen als bewijs van zijn bestaan. ‘Regelmatig heb ik gedacht: Dit is niet mijn overheid.’

Dienstverleners beboeten

In de aansluitende paneldiscussie wordt geopperd om slechte dienstverleners te beboeten. Het is toch ook mogelijk om boetes op te leggen aan overtreders van de AVG, die de privacy van burgers schenden? Waarom dan niet aan een overheid die het systeem centraal stelt en de mens in de kou laat staan? ‘De algemene wet bestuursrecht (AWB) is nog opgesteld vanuit de oude wereld. De overheid beseft onvoldoende dat verantwoordelijkheid nu iets anders betekent dan twintig jaar geleden,’ zegt Prins. 'Men heeft niet doordacht wat het betekent dat er tegenwoordig private partijen tussen zitten. Wie beboet je als het niet is geregeld?’

Rechtmatigheidsmanie

Het eerste fundament van de werkagenda is ‘iedereen kan meedoen in het digitale tijdperk’. Dat dat nu nog niet het geval is, blijkt ook uit de paneldiscussie. Regeringscommissaris informatiehuishouding Arre Zuurmond en Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen schudden ze zo uit de mouw, de treurig stemmende voorbeelden waarin burgers slachtoffer worden van wat  Zuurmond de ‘rechtmatigheidsmanie’ van de overheid noemt. Sinds twee jaar is er een Meldpunt Fouten in Overheidsregistraties, maar dat is zelfs in deze zaal niet algemeen bekend. Dat meldpunt moet een wet worden, stelt Van Zutphen. ‘Zet de praktijk om naar regels in plaats van andersom.’ Het inzicht dat het uiteindelijke vraagstuk niet om ict draait, is aan de top nog niet doorgedrongen al ziet Nathan Ducastel van VNG het gesprek wel degelijk verbreden. Hij wijst bijvoorbeeld op de manier waarop burgemeesters zich uitspreken over online straatverboden. ‘Het is zaak om de vertaling te maken van technische termen naar thema's die aanslaan bij bestuurders.’

Nek uitsteken

Met dataloze Dirk is het uiteindelijk goed gekomen, dankzij een ambtenaar die zijn nek voor hem uitstak. Prins ziet graag dat de overheid in brede zin hetzelfde doet. ‘Als voorzitter van de WRR maak ik me zorgen over dit land omdat we doormodderen. Het WRR-rapport iOverheid stamt uit 2011. Ze hadden in 2012 aan de bak gekund.’