Bouwtoezicht gaat deels extern en wordt complex anders

De rol van de gemeente is met de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen zeker niet uitgespeeld. Er gaat weliswaar een deel van het werk weg, maar er komt ook veel terug. De gemeente blijft betrokken bij bouwtoezicht, maar op afstand. Een beetje zoals bij voetbal: de private kwaliteitsborger wordt de scheidsrechter op het veld, de gemeente wordt de VAR.

De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) raakt ons vakgebied tot op het bot. Het bouw- en woningtoezicht dat in zijn huidige vorm ongeveer 120 jaar bestaat, moet een deel van zijn werk overdragen aan de markt. Aan private kwaliteitsborgers, die initiatieven toetsen aan de bouwregels en tijdens de bouw toezien of het aan de regels voldoet. Zij nemen het toezicht op die uitvoering van gemeenten over.

Er is veel commentaar vanuit het werkveld op deze nieuwe wet. We hebben als Vereniging Bouw & Woningtoezicht Nederland kortgeleden nog eens vijf zorgpunten omschreven en ijveren met onder meer de Vereniging Nederlandse Gemeenten bij het Rijk voor oplossingen hiervoor. Bijvoorbeeld voor een adequate financiering, als met de invoering van de wet de inkomsten uit leges wegvallen. Maar wat wij er als beroepsvereniging ook van vinden: de wet komt eraan. Weliswaar is de invoering opnieuw uitgesteld samen met de Omgevingswet, maar het gaat door, er is geen weg terug.

Wat gaat de wet voor gemeenten veranderen? Een heleboel en het zou goed zijn als gemeenten daar alvast op anticiperen, met proefprojecten. Dat gebeurt al wel, maar nog lang niet genoeg. Pas als je pilots doet, kom je erachter wat de Wkb voor jouw werk en processen betekent. Heel kort gezegd komt de verandering door de Wkb erop neer dat een deel van het werk dat de gemeente doet, wordt overgenomen door een kwaliteitsborger. Iemand die een huis wil bouwen, zal nog steeds een vergunning bij de gemeente aanvragen. De toetsing of aan alle ruimtelijke regels wordt voldaan, blijft bij de gemeente. Ook gedurende het bouwtraject. De externe kwaliteitsborger wordt ingehuurd en betaald door degene die de woning wil bouwen. De kwaliteitsborger controleert vooraf of de plannen bouwtechnisch kloppen en controleert tijdens en bij voltooiing van de bouw of de aannemer zich aan de gemaakte afspraken houdt. Maar ook voor deze bouwtechnische regels kan de gemeente nog steeds gedurende de bouw toezicht houden, als de omstandigheden daarom vragen. Bijvoorbeeld bij risico’s voor bodem of belendingen.

In totaal zal qua uren zo’n 20% van het werk bij de gemeente verdwijnen. Maar er komt ook veel terug. Want de kwaliteitsborger zal op diverse momenten meldingen doen bij de gemeente en die moet de gemeente verwerken. In feite gaat de gemeente van 1 proces naar 4 processen. Met consequenties voor het werkproces, de aanpassingen die daarvoor nodig zijn in de ICT, noem maar op. ‘Eenvoudig beter’ wordt het dus niet echt, eerder ‘complex anders’. Een voordeel is wel dat de kwaliteitsborger bij het laatste proces, na de voltooiing van de bouw, de gemeente alle stukken stuurt. Waaronder de bouwtekeningen zoals het gebouw daadwerkelijk is geworden. Dat komt de kwaliteit van het bouwarchief in ieder geval ten goede.

Zitten we hier nou op te wachten? Een belangrijk idee achter de wet is dat het logisch is dat degene die het meeste baat heeft bij een kwalitatief goed bouwwerk, de controle op die kwaliteit zelf betaalt. Daar kan ik inkomen. Het is natuurlijk wat vreemd dat de gemeente in het huidige systeem die rol heeft. Maar het is ook een risico, want ik denk dat de gemiddelde huizenbouwer liever zijn of haar geld besteedt aan een mooie keuken dan aan een kwaliteitsborger. Je moet straks als eigenaar bij nieuwbouw verplicht een kwaliteitsborger in de arm nemen, maar hoeveel tijd die krijgt om het werk te doen hangt erg af van het prijskaartje. Ik denk dat de voornaamste winst als het gaat om een betere kwaliteit in de bouw, hem zit in het feit dat met de Wkb de aansprakelijkheid van de aannemer in het Burgerlijk Wetboek wordt aangescherpt. Niet alleen voor verborgen gebreken, zoals nu het geval is, maar voor alle gebreken.

Over de werkgelegenheid voor mensen uit ons vakgebied maak ik mij niet veel zorgen. Aanvankelijk was er wat angst bij bouwinspecteurs dat zij zonder werk kwamen te zitten, maar er is zoveel vraag naar mensen met hun kwaliteiten en er zijn zoveel onvervulde vacatures, dat er meer dan genoeg werk is. Misschien niet altijd binnen de gemeente, maar zeker daarbuiten.

Zoals ik al zei: er is geen weg terug, de wet komt eraan. Dat hij met de Omgevingswet is uitgesteld, geeft gemeenten respijt om zich voor te bereiden. Gebruik die tijd goed en start met proefprojecten!

Wico Ankersmit is directeur van Vereniging Bouw & Woningtoezicht Nederland.

Het statement met de zorgpunten van de Vereniging Bouw & Woningtoezicht Nederland voor de invoering van de Wkb is te lezen op de website van de vereniging: zie hier. 

Meer weten over de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen? Op de website van Stichting iBK, het Instituut voor Bouwkwaliteit, staan onder meer verhelderende webinars: zie hier.