‘Datarevolutie heeft beleidsonderzoek veranderd’

Beleidsmakers kunnen inzicht in de vele aspecten van beleidsonderzoek krijgen met de onlangs verschenen herziene versie van het boek “Kennis voor beleid. Beleidsonderzoek in Nederland”.

Jonge professie
Beleidsonderzoek is nog maar een relatief jonge professie. Daarom is het goed dat voor iedereen die met beleidsonderzoek in aanraking kan komen, zoals ambtenaren, te weten waar je het dan eigenlijk over hebt. Het nieuwe boek “Kennis voor beleid, beleidsonderzoek in Nederland” is een geheel herziene uitgave van de eerste editie uit 2005. Volgens regionaal econoom Jos Mevissen, een van de 22 auteurs van elf hoofdstukken, zijn in deze editie allerlei nieuwe ontwikkelingen verwerkt. ‘Het hoofdstuk over beleidsonderzoek en de datarevolutie is daar een goed voorbeeld van.’

Beleidstheorie ontwikkelen
Niet methoden en technieken van beleidsonderzoek komen in het boek aan bod, maar thema’s als beleidsonderzoek in de kennissamenleving, de rol van onderzoek in het beleidsproces, het rendement van beleidsonderzoek of de betekenis van beleidstheorieën. ‘Als je als ambtenaar een poging doet om beleidstheorie bij je beleid te ontwikkelen, dan kun je gemakkelijker beoordelen of dat beleid geslaagd is.’

Meer data beschikbaar
Een belangrijke verandering sinds de eerste uitgave van 2005 is natuurlijk de datarevolutie. Niet alleen zijn nu veel meer data beschikbaar voor en door onderzoek, maar ook data uit administratieve bestanden van bijvoorbeeld de Belastingdienst en de Gemeentelijke Basisadministratie zijn door het CBS geschikt gemaakt voor analyses. ‘Uiteraard is deze informatie alleen toegankelijk voor geaccrediteerden.’ Dit levert meer bronnen op dan alleen "onderzoek in het veld". ‘Vroeger had je de volkstellingen en nu zijn daar andere manieren voor.’

Big Data
Daarnaast is er de informatie van internet, de zogenoemde Big Data. ‘Al moet daar nog wel een behoorlijke slag worden gemaakt voordat die informatie bruikbaar is voor beleidsonderzoek. Maar op den duur kunnen we die kennis wel gebruiken.’Mevissen verwacht dat door het groeiende aanbod van open data veel meer “ex ante onderzoek” gaat plaatsvinden. ‘Op die manier kun je van tevoren in plaats van achteraf zien of beleid wel zin heeft.’

Onverwachte uitkomsten moeilijk uitlegbaar
Het uitvoeren van beleidsonderzoek gaat gepaard met risico’s. Mevissen geeft twee voorbeelden. Een risico is dat de resultaten van het onderzoek niet worden gebruikt. Daar zijn volgens Mevissen vele oorzaken voor.  ‘Politiek komt het soms niet handig uit. Een onderzoek kan ook te lang duren, waardoor de beleidsprioriteit alweer verschoven is.' Een derde oorzaak is dat de uitkomsten van het onderzoek onverwacht zijn. ‘Vaak zien bestuurders liever een uitkomst die ze al zo’n beetje hadden verwacht. Als de uitkomst anders is, kan het soms moeilijk voor een ambtenaar zijn om dit naar buiten te brengen. Zeker als de gebruikte methoden aan leken niet gemakkelijk zijn uit te leggen.’

Aanbestedingsprocedure
Een ander risico voor beleidsonderzoek is de aanbestedingsprocedure via inkooporganisaties. ‘Dat schept afstand tussen de persoon die het onderzoek nodig heeft en degene die het uitvoert. Vroeger had je daar direct contact over. Nu is dat proces geformaliseerd en gebureaucratiseerd. Dat leidt bijvoorbeeld soms tot moeilijkheden in het maken van een onderzoeksdesign dat optimaal bij de behoefte van de opdrachtgever past.’

Voorwaarden voor gebruik beleidsonderzoek
Het boek gaat ook in op voorwaarden voor gebruik van beleidsonderzoek. Volgens Mevissen gaat het dan bijvoorbeeld om de intrinsieke en extrinsieke kwaliteit van het onderzoek. ‘Bij intrinsiek gaat het om de manier van de uitvoering van het onderzoek. Bij extrinsiek moet het voldoende aansluiten bij de wensen en de vraag van de opdrachtgever. Daar kan veel bij misgaan en draagt dus een groot risico in zich.’