'Stopknop' nodig om burger uit systeem te halen

Overheden vinden het belangrijk dat het belang van de burger vooropstaat, maar als het gaat om het gebruik van data en algoritmen gebeurt dit in de praktijk onvoldoende. Dat schrijft de Nationale ombudsman Reinier van Zutphen die om deze reden een ‘ombudsvisie’ ontwikkelde. Er moet volgens hem een ‘stopknop’ komen zodat mensen niet vast blijven zitten in het proces en ambtenaren moeten de ruimte krijgen om van resultaten af te wijken.

Black box

Overheden gebruiken data en algoritmen steeds vaker en houden hierbij rekening met juridische en ethische kaders. ‘Maar de ombudsman ziet ook het gevaar: wanneer de overheid door het gebruik van data en algoritmen verandert in een 'black box' en de burger niet meer weet wie hij voor zich heeft.’

Nauwelijks betrokken

‘Niemand wil dat burgers slachtoffer worden van een systeem waarin de overheid gebruikmaakt van data en algoritmen. Of dat zij worden geconfronteerd met ongewenste resultaten.’ Toch worden volgens de ombudsman burgers nauwelijks betrokken in het proces - daar moet verandering in komen. Verder moet de overheid vooraf goed nadenken over datagebruik en moet de burger altijd ‘uit het systeem’ kunnen worden gehaald als de situatie daarom vraagt

Buiten systeem om

‘De overheid zorgt voor een ‘stopknop’ zodat mensen niet vast blijven zitten in systemen met ongewenste resultaten tot gevolg’, schrijft de ombudsman als het gaat om oplossingsgerichtheid. Ingrijpen door burgers of ambtenaren moet altijd mogelijk zijn ‘zodat de situatie van de burger buiten het systeem om beoordeeld kan worden’.

Afwijken van resultaat

Data en algoritmen moeten daarbij ambtenaren ondersteunen en hen niet vervangen. Ambtenaren moeten bovendien de professionele ruimte hebben om van het resultaat af te wijken. ‘De cultuur binnen de organisatie draagt daaraan bij.’ Maatwerk moet mogelijk blijven. ‘Dit draagt bij aan het vertrouwen dat de burger in de overheid heeft.’