Basisregistraties: horizontaal versus verticaal?

Op het stelsel als geheel wordt vanuit de overheid op slechts één plek coördinatie en regie gevoerd, namelijk vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, zo stelt de staatssecretaris. Maar ondanks deze ferme mededeling moet de staatssecretaris toch erkennen dat het ministerie voor deze coördinatie en regie niet over bijzondere bevoegdheden beschikt ten aanzien van de betrokken organisaties, zoals registratiehouders, bronhouders en afnemers.

De wens van de staatsecretaris naar het voeren van regie op één plek, gecombineerd met het ontbreken van bevoegdheden, maakt duidelijk hoe beperkend het hedendaagse verticale besturingsperspectief is geworden. Het stelsel van basisregistraties wordt vormgegeven door en uit autonome overheidsorganisaties en instellingen die met elkaar zijn (en worden) verbonden door informatierelaties. Het willen en kunnen sturen op de vorm en kwaliteit van deze verbindingen en informatierelaties tussen verschillende autonome actoren, is naar mijn mening een meer horizontale en effectieve benadering.  

In de komende jaren zal het stelsel van basisregistraties zich gaan ontwikkelen tot een autonoom geheel van met elkaar verbonden informatie elementen over burgers en bedrijven. Een dergelijk geheel is in de  zeventiger jaren van de vorige eeuw door de Amerikaanse wetenschapper Russel Ackoff gedefinieerd als een systeem ofwel een: “set of interrelated elements each of which is related directly or indirectly to every other element, and no subset of which is unrelated to another subset”.

De gezamenlijke elementen van het systeem vormen een volledig met elkaar verbonden samenstel of geheel, wat niet zonder meer is te ontleden naar de onderliggende onderdelen. Systemen kunnen gelijke uitkomsten produceren op verschillende manieren of verschillende uitkomsten in soortgelijke of andere omgevingen.

Voor de burger of het bedrijf zullen de uitkomsten van het systeem van basisregistraties, in de vorm van met elkaar verbonden informatie elementen, van essentieel belang gaan worden. De samengestelde informatie zal gaan bepalen hoe en op welke wijze de relatie tussen de overheid en burgers en bedrijven in de vorm van producten en diensten op een willekeurige moment in tijd en plaats zal worden vormgegeven. Wanneer informatierelaties een dergelijke cruciale rol gaan vervullen in het functioneren van het openbaar bestuur in het algemeen en in de relatie met burger en bedrijf in het bijzonder dan mag worden verwacht dat dit met de grootst mogelijke zorgvuldigheid gepaard gaat.

Helaas, de door de staatsecretaris meegestuurde besturingsagenda blijkt slechts richtinggevend te zijn maar vermeld echter wel dat er consensus bestaat over het feit dat de besturing van het stelsel beter kan en moet. In het besturingsdocument wordt dan ook niet de gewenste eindsituatie beschreven maar het vormt slechts een belangrijke stap in de weg er naar toe. Het besturingsdocument lijkt daarmee volledig voorbij te gaan aan het belang en de noodzaak van  de vormgeving van een samenhangend geheel aan verbindingen en informatierelaties tussen overheid en burger.   

De Raad voor het openbaar bestuur (ROB) stelt in een recent adviesrapport voor de herinrichting van het openbaar bestuur dat het voor het realiseren van een goede bestuurlijke inrichting noodzakelijk is de kloof tussen de verticale politieke realiteit en de horizontale werkelijkheid van burger en bedrijf te dichten. Deze kloof kan volgens de ROB alleen worden gedicht door het aanbrengen van nieuwe verbindingen daartussen.

Het zich nu vormende stelsel van basisregistraties is een onderdeel van deze nieuwe horizontale werkelijkheid. Het  zal voor de nieuwe staatssecretaris een uitdaging vormen om vanuit een horizontale visie vorm te geven aan het stelsel van basisregistraties als systeem. Een systeem dat bestaat uit autonome overheidsorganisaties die op voet van gelijkwaardigheid aan nieuwe informatierelaties vorm geven om zo de kloof tussen politiek en samenleving te overbruggen.