Beste gemeente, waak voor AI-FOMO

Veel lokale overheden willen ‘iets’ met AI. Aan de ene kant is dat begrijpelijk: wie wil er niet profiteren van nieuwe mogelijkheden? Aan de andere kant getuigt het van weinig inzicht om een tool te verwarren met een doel.

Jarenlang werd bestuurders en professionals bij decentrale overheden een gevoel aangepraat dat menig millennial en Gen-Z’er bekend in de oren klinkt: FOMO, the Fear Of Missing Out. In flitsende keynotes van vlotte trendwatchers volgden de voorbeelden van baanbrekende technologische mogelijkheden elkaar in rap tempo op. Ze vertelden over blockchain, bitcoin, podcasts, 3D-printing, biohacking, Metaverse, NFT, Clubhouse en TikTok. De wereld (van lokale ambtenaren) zou dankzij deze innovaties nooit meer hetzelfde zijn.

Deze waarschuwingen annex beloften landden op een vruchtbare bodem. Het is niet eens heel erg lang geleden dat er voor het eerst verkiezingen gewonnen werden door politici die heel handig waren met social media. Of dat de gemeente Haren op z’n kop werd gezet door een verjaardagsfeestje dat viraal ging. Om nog maar te zwijgen over voorlichtingscampagnes die bezweken onder online nepnieuws en schrijvers die optredens in bibliotheken moeten afzeggen vanwege digitale lastercampagnes. De vrees van veel lokale bestuurders is begrijpelijk: wie zich niet inleest in technologische trends, loopt moedwillig risico op een lokaal Project X.

De nieuwste loot aan de innovatieve boom is generatieve AI, de vorm van kunstmatige intelligentie waarmee je met één druk op de knop beelden en teksten genereert. In slechts twee maanden tijd scoorde ChatGPT honderd miljoen gebruikers, iets waar Instagram 55 maanden over deed en TikTok negen maanden. LinkedIn wordt overspoeld met berichten over dit soort toepassingen. En ook nu staan er vlotte trendwatchers klaar met flitsende presentaties over De Ongekende Mogelijkheden Van Technologie. Alles wordt beter, sneller, goedkoper, althans: zolang er tijdig wordt ingezet op innovatie. Zo niet, dan mist u de boot en zijn de gevolgen desastreus.

Er zijn ook tal van zorgen. Over de invloed van AI op de arbeidsmarkt. Hoe deepfakes de verkiezingen kunnen beïnvloeden. Over gegevensbescherming: wat gebeurt er met de data die ambtenaren met ChatGPT en Midjourney delen?

Opvallend is dat als het over AI (in het publieke domein) gaat, zelden de vraag gesteld wordt of het gebruik van AI nodig, nuttig of zinnig is. Dat is problematisch.

Slim technologiebeleid vraagt om een volwassen houding. Generatieve AI kan (lokale) overheden helpen om productiever te worden, inzichten uit data te halen of informatie sneller te ontsluiten. Het is belangrijk om erbij stil te staan dat AI een mogelijke oplossing is – en precies dat: één van de mogelijke oplossingen. De hype rondom AI is op dit moment zo groot, dat AI FOMO veroorzaakt en alternatieve oplossingen overschaduwt. Ook als die oplossingen goedkoper, beter, ethischer of simpeler zijn.

Een loodgieter begint zijn werkdag niet met voornemen om die dag zijn favoriete nijptang te gebruiken. En toch zijn er veel theoretisch opgeleide kenniswerkers in het publieke domein die ‘iets’ met AI willen doen. Dat getuigt van een weinig volwassen houding ten opzichte van innovatie. Laten we afspreken dat we nooit meer zeggen dat we ‘iets’ met AI willen doen. Bezin: AI is een tool – en geen doel.