Zoek Kamerleden bij de gemeenteraad

Meer nog dan straks in november, wordt in de aankomende zomermaanden het profiel van de nieuwe Tweede Kamer bepaald. Het actief kiesrecht is weliswaar voor iedereen, maar de politieke partijen oefenen feitelijk het passief kiesrecht uit. Zij doen de kandidaatstelling.

En daarmee de voorselectie voor de volksvertegenwoordiging. Straks in de campagne zal een handvol lijsttrekkers de aandacht krijgen en die zullen samen driekwart van de stemmen verdelen. Nog altijd brengt slechts een kwart van de kiezers een voorkeurstem op een andere kandidaat op de lijst uit.

De kiezer bepaalt dus wel de machtsverhoudingen in de volksvertegenwoordiging maar praktisch niet de samenstelling ervan. Dat doet een twintigtal kandidaatstellingscommissies namens de kleine 3 procent van de kiesgerechtigden die lid zijn van een politieke partij.

Hoewel het merendeel van de Kamerleden dus al sinds jaar en dag vrijwel ongemerkt naar binnen marcheert, rekenen politicologen ons stelsel steeds nadrukkelijker af op de vraag of een volksvertegenwoordiging de samenleving wel voldoende weerspiegelt.

Een ‘diploma-democratie’ noemden Mark Bovens en Anchrit Wille de Nederlandse volksvertegenwoordiging tien jaar geleden. Sinds de invoering van het algemeen kiesrecht had het aantal academici in de Kamer tussen de 40 en de 50 geschommeld, maar in de jaren zeventig van de vorige eeuw zijn de doctorandussen definitief aan hun opmars begonnen waar nog een enkele vmbo’er weerstand tegen levert. Tegenover 30 procent hoger opgeleiden in de samenleving staat tegenwoordig meer dan 90 procent Kamerleden met een theoretisch papiertje.

Nu is een stijgend opleidingsniveau in de Kamer natuurlijk in zichzelf geen probleem. Steeds meer jongeren studeren door en het werk in de Tweede Kamer is er ook niet makkelijker op geworden. Bovendien was Annemarie Jorritsma ook niet in alle opzichten een succes.

Het probleem is alleen dat het opleidingsniveau een belangrijke indicator blijkt voor verscheidenheid van opvattingen. Hoe hoger de opleiding van een gezelschap, hoe eensgezinder in de regel hun mening, laten Armen Hakhverdian en Wouter Schakel zien in hun boek Nepparlement.

Gemeenteraden doen het dus eigenlijk beter dan de Tweede Kamer, zodat de kwaliteit van de lokale democratie beter is dan de nationale. Het gemiddeld opleidingsniveau in gemeenteraden ligt lager. En iedereen die zich wel eens onder volksvertegenwoordigers heeft begeven zal het verschil zijn opgevallen tussen het bonte gezelschap liefhebbers op lokaal niveau en de hoge dichtheid van identieke, ongeschoren jongelui in blauwe pakken met moeilijke brillen op de Haagse vierkante kilometer. Die vormen niet alleen de entourage van Kamerleden en ministers, deze politiek assistenten duiken ook steeds vaker zelf op in de blauwe bankjes. Ongemerkt als men daar naar binnen marcheert.

Allerwegen leeft nu de gedachte dat het tijdperk- Rutte moet worden opgevolgd met nieuwe gezichten. Het grootste nadeel wat kandidaat- Kamerleden deze zomer kunnen hebben is ervaring. Maar ik weet niet zeker of de vernieuwing per se naar onbekende gezichten verlangt. Pas peilde Pieter Omtzigt 46 zetels zónder partij. Bijna zoveel als Lubbers mét partij. Aan dit fascinerende gegeven hebben diverse columnisten al verschillende draaien gegeven. Mijn duit in het zakje is dat de steun voor Omtzigt niet bestaat uit de behoefte aan de zoveelste nieuwe partij. Maar aan een specifiek soort kandidaat: de mentaal onafhankelijke volksvertegenwoordiger.

Dat zijn niet per se koppige volksvertegenwoordigers die niet in fractieverband kunnen functioneren omdat ze in elk compromis verraad aan hun principes zien. Het gaat om vakidioten, om ongepolijste types, om eigenwijze amateurs en vooral om de mensen die buiten de politiek ook nog wat voorstellen. Voor wie het ambt geen onderdeel van een carrière is, zelfs niet als ze er al een tijd zitten. Daarvan zitten er een paar in de Kamer maar ze huizen vooral in gemeenteraden. Hopelijk pikken de kandidaatstellingscommissies hen eruit.