‘We missen hier het beleid niet’

Floris Schoonderwoerd introduceerde in Kaag en Braassem een radicaal andere manier van besturen. En nu stapt de veelgeprezen wethouder op, vrijwillig. Hij wordt ambtenaar in Nieuwkoop. ‘Als wethouder roep ik hoe het moet, als ambtenaar moet ik daarvoor zorgen.’

Nog even geduld en dan zijn de beste bestuurders van 2021 bekend. Als er ook een bokaal uitgereikt zou worden aan de meest genomineerde bestuurder die (net) niet won, dan zou Floris Schoonderwoerd (43) deze in de wacht slepen. Een onorthodoxe wethouder die na zijn zoveelste nominatie in Binnenlands Bestuur zei een hekel te hebben aan beleid en politiek.

Zo’n verfrissend geluid mag in bestuurlijk Nederland tot veel nominaties leiden, je wordt er geen beste bestuurder van 2014, 2015, 2016 of 2017 mee. ‘Is niet erg’, lacht Schoonderwoerd, terwijl hij naar de vier oorkondes in de vensterbank kijkt. ‘Ik kom net als Joop Zoetemelk uit Rijpwetering, en die werd ook altijd tweede. Het is toch eervol dat medebestuurders jaren achter elkaar vinden dat je iets bijzonders doet?’

Passie

En Schoonderwoerd deed iets bijzonders in Kaag en Braassem (27.000 inwoners). Heel wat gemeentedelegaties kwamen op bezoek in de Zuid-Hollandse gemeente, en vaak ook vertelde hij zijn verhaal in het land. Schoonderwoerds passie voor het ‘nieuwe besturen’ zonder beleidsnota’s en oeverloos gebakkelei werd voelbaar toen hij in 2009 als wethouder startte voor de PvdA. ‘Door de decentralisaties die eraan kwamen zouden gemeenten nieuwe taken krijgen. Zij moesten ervoor zorgen dat mensen later op door de overheid gecontracteerde zorg zouden gaan leunen.

Gelijktijdig was er de financiële crisis en moest worden bezuinigd. Dus zei het rijk: jullie krijgen die taken, maar voor de helft van het geld dat wij daaraan uitgaven. Overal in het land gingen gemeenten als een dolle bezuinigen om die rekening te kunnen betalen. Ze maakten ruzie met de bibliotheek, met het zwembad, met het dorpshuis. Juist dáár waar je betrokken inwoners nog meer wilt uitnodigen om hun verantwoordelijkheid voor de gemeenschap te nemen. Het ging helemaal de verkeerde kant op, maar de oude politiek kon geen andere kant op.’

Van de oude politieke partijen ‘met hun uitgewoonde ledenlijstjes’ hoefde je niets te verwachten, want zij waren losgezongen van de samenleving, aldus Schoonderwoerd, in die tijd dus wethouder voor de PvdA. ‘PvdA, VVD, GroenLinks, ze hebben twintig, dertig leden in een gemeente met 30.000 inwoners. Lokale partijafdelingen vergaderen aan de keukentafel en dan houd je nog stoelen over.’ Terwijl de oude politiek onmogelijk de brede steun uit de samenleving kon leveren waarom de decentralisaties vroegen, ‘liepen de dorpen en wijken vol met betrokken inwoners’, zag Schoonderwoerd. ‘Ze zitten in ouderraden, in wijkcomités, bij de voetbal in het bestuur, in ouderenraden. Ze werken in de jeugdzorg, in het onderwijs, bij de politie. Een berg kennis, maar ze waren met geen stuk hout naar het gemeentehuis te slaan. Waren die mensen nou gek, of zaten wij in de gemeentehuizen vast in de tijd?’

Een half jaar voor de raadsverkiezingen van 2014 zoekt Schoonderwoerd met twee sympathisanten de betrokken inwoners van Kaag en Braassem op. ‘Mensen die je als overheid aan je zou moeten willen binden; het fatsoenlijke midden.’ Ze voerden bijna honderd gesprekken en organiseerden vier thematafels. Schoonderwoerd: ‘Ik vroeg hoe het nou toch komt dat mensen met zoveel kennis en betrokkenheid met geen paard het gemeentehuis in te trekken zijn? Ze wilden geen partijpolitieke sticker op hun hoofd, ze wilden niet drie avonden in de week in het gemeentehuis zitten en worden bedolven onder dikke pakken papier, ze wilden niet tot ‘s avonds half tien op agendapunt 18 hoeven wachten om eindelijk wat te kunnen zeggen.’

Geen partij

En zo werd in 2013 PRO Kaag en Braassem geboren. Geen partij, maar een vereniging zonder programma. ‘Nog een partij, met weer een programma heeft op lokaal niveau geen toegevoegde waarde’, vindt Schoonderwoerd. ‘Leg de verschillende programma’s op elkaar en er staat goeddeels hetzelfde in. Je hebt wat verschillen, over windmolens, bedrijventerrein, zondagopenstelling, dat soort zaken. Daarover schrijven partijen overal in het land een programma. Wij kiezen voor een maatschappelijke agenda met doelen.’

PRO Kaag en Braassem wordt bij de raadsverkiezingen van 2014 in één klap de grootste. ‘En dan moet je oppassen, want voor je het weet bel je de lijsttrekkers van de tweede en de derde partij en ga je in een hok zitten formeren. Sluit je meteen 40 procent van de kiezers uit en sluit je met 60 procent een deal over die verschillen. Niet vijf windmolens maar drie, je kent dat wel. Overal in Nederland gebeurt dat. Dat is de vervreemding waarover iedereen het heeft, maar wie doet er iets aan?’

PRO Kaag en Braassem sluit bij de vorming van een nieuw gemeentebestuur geen deal over de verschillen, maar over de overeenkomsten. ‘De verschillen, de windmolens en het bedrijventerrein zal ik maar zeggen, laten we in stand; daarover is de gemeenteraad de baas. Wat partijen de kiezer tijdens de campagne hebben verteld, mogen ze vier jaar lang blijven vinden. Op die verschillen zijn verschillende meerderheden, en dat is wel zo democratisch.’ De vier wethouders in Kaag en Braassem buigen zich over de uitwerking van de overeenkomsten en rapporteren daarover twee keer per jaar aan gemeenteraad. ‘We wurgen elkaar niet in een coalitieakkoord. Daardoor is het bestuur heel stabiel. De ene wethouder is voor windmolens, de ander is tegen, prima.’

Te veel nota's

Schoonderwoerd wordt in 2014 wethouder voor PRO Kaag en Braassem. ‘En dan trek je een hele zooi beleidsnota’s uit de archiefkasten. Alles is voor de komende zes jaar vastgeklikt. Dat slaat alle flexibiliteit en initiatief uit het dorp dood. Als je initiatieven uit de samenleving wilt kunnen beantwoorden, dan moeten die beleidsnota’s de deur uit.’ En dat gebeurt: de 23 sectorale beleidsnota’s maken plaats voor één maatschappelijke agenda. Schoonderwoerd: ‘Toen heel Nederland klaagde over de nieuwe taken en het beperkte geld, hebben wij onze beleidsnota’s door de papierversnipperaar gehaald.

Daarmee maak je veel oud geld los en komt er nieuw geld uit de decentralisaties bij. De gemeenteraad bepaalt wat we willen – terugdringen eenzaamheid onder ouderen, kwetsbare gezinnen ondersteunen. Hoe je dat doet? Dat kan de gemeenschap van Kaag en Braassem het best zelf beantwoorden. En dan zie je dat oom Piet die dementeert niet met een busje naar een dure AWBZ-instelling in Leiden wordt gebracht, maar hier in de bibliotheek of bij de voetbalclub een alternatieve behandeling krijgt.’

Weg met die ouwe troep, het klinkt zo gemakkelijk, maar is het dat ook? Schoonderwoerd: ‘Mijn valkuil is dat alles van tafel moet omdat ik de wereld zie veranderen en de gemeente zie stilstaan. Maar zo werkt het natuurlijk niet bij de overheid. Het ergerde mij soms mateloos als burgemeester Marina van der Velde voor de zoveelste keer zei: “Ho, ho, dat gaat zomaar niet. Daar komt wel wat bij kijken, Floris.” Ze was gestructureerd en juridisch goed, terwijl ik een vernieuwer en een samenwerker ben. Heel stoer tegen jullie roepen dat de beleidsnota’s door de shredder gaan. Maar je houdt daarover wel bijeenkomsten, je schrijft nieuwsbrieven. Als oud-manager juridische zaken bij de Noord-Zuidlijn heeft Van der Velde mij daarbij enorm geholpen. Ze wist dat ik niet te stoppen was.’

PRO Kaag en Braassem wordt ook in 2018 de grootste partij en Schoonderwoerd wordt weer wethouder. Maar in het zicht van de aanstaande raadsverkiezingen is het genoeg geweest. Begin februari hangt ‘Mister Kaag en Braassem’ het wethouderschap aan de wilgen. Schoonderwoerd: ‘Die beslissing heeft mij heel wat kilometers wandelen gekost. Ik vind dit werk nog steeds zó leuk. Als dit een gewone baan was geweest, dan had ik er ook niet over gepiekerd om ergens te gaan solliciteren. In deze politiek-bestuurlijke omgeving ontstaat toch weerstand tegen een wethouder in zijn vierde termijn, en dan glijd je zomaar uit over een bananenschil. Ik heb de afgelopen weken gemerkt dat veel mensen het jammer vinden dat ik wegga. Dat is toch beter dan dat de raad je aftreden viert. Ik geef anderen binnen PRO ook de ruimte. Ik loop voorop met mijn grote muil en met mijn ideeën, maar PRO is veel meer dan alleen Floris.’

Schoonderwoerd gaat niet besturen in een andere gemeente in de regio (‘waarvoor ik ben benaderd’), hij wordt geen burgemeester of baasje bij een zorgclub; nee: hij wordt ambtenaar en begint op 7 februari bij buurgemeente Nieuwkoop (29.000 inwoners) als afdelingsmanager maatschappelijke ontwikkeling. Spekkie voor zijn bekkie: in Kaag en Braassem bestierde Schoonderwoerd onder andere sociaal domein, jeugdzorg, werk en inkomen, onderwijs en sport. Maar wel een ongebruikelijke zet. ‘Het werd tijd dat ik mij weer ging strekken. Als wethouder roep ik hoe het moet, als ambtenaar moet ik daarvoor zorgen’, zegt de gemeenteambtenaar in spe.

Arme ambtenaren

Op de website van Binnenlands Bestuur stond eerder deze maand onder het bericht over zijn verhuizing naar Nieuwkoop één reactie: ‘Arme ambtenaren. Een oud-wethouder als manager, die alles beter denkt te weten. Dat gun je niemand.’ ‘Ik heb dat in de sollicitatieprocedure getoetst hoor, maar laat ik eerst vertellen hoe het is gegaan’, reageert Schoonderwoerd. ‘Ik ben 42 en ik mag nog heel lang werken. Ik wil vaardigheden ontwikkelen die ik als wethouder nooit heb hoeven aanspreken: leidinggeven, werken met zaaksystemen, plannen, mensen aannemen en ontslaan. Ik werd vanuit Nieuwkoop benaderd: de gemeentesecretaris attendeerde mij op de vacature. Ik heb tijdens gesprekken gezegd: “Ik word blij van Nieuwkoop, maar jullie moeten ook blij van mij worden.” Ik ga niet op de stoel van de wethouder zitten. Ik heb ook de teamleiders en de burgemeester gesproken. Ze zagen het helemaal zitten.’

Gaat hij het politieke gedoe in Kaag en Braassem niet vreselijk missen? De schijnwerpers, je eigen baas zijn, zeggen wat je denkt en daarover nog lof toegezwaaid krijgen ook. Schoonderwoerd: ‘Natuurlijk, we hebben in Kaag en Braassem iets bijzonders neergezet en ik zal het missen dat ik daar niet meer over kan vertellen. Maar je bent als wethouder ook eenzaam. Je wordt nooit onderdeel van een groep. Ik verlang ernaar om ergens bij te horen.’