Waakhonden mijden raad

Als we sommige gemeentebestuurders mogen geloven, is de raadsverslaggever de reuzenpanda van de vaderlandse journalistiek geworden. Praktisch uitgestorven. Een persmuskiet snelt handenwrijvend toe op een relletje in de raad of in het college, maar daarvoor gaat de muskiet echt niet meer tot half een ’s nachts in de raadszaal zitten suffen. Gewoon in Leeuwarden twitteren, het weblog van een bestuurder doorstruinen, even mailen of een 06-nummer bellen, en de verslaggever heeft een smeuïg artikel over de beroering in Buitenpost, waar het gemeentehuis van Achtkarspelen staat. Op naar het volgende stukkie voor de volgende editie van een regionale krant die zijn redactie de afgelopen jaren danig heeft uitgekleed.

 

Afgeknepen

 

Burgemeester Tjeerd van der Zwan (PvdA) van Achtkarspelen ziet de ‘ aftakeling’ van de Friese media met lede ogen aan. De burgemeester heeft de aandacht van de lokale en regionale media voor de politiek in zijn 28 duizend zielen tellende plattelandsgemeente in de loop van de jaren zien verdampen.

 

Van der Zwan: ‘Toen ik hier zo’n 3 jaar geleden kwam, zag ik nog drie verslaggevers in de raadszaal zitten, maar allengs is dat minder geworden. Nu mogen we blij zijn als er één journalist zit die tenminste de helft van de vergadering bijwoont. Als ik vraag waarom journalisten wegblijven, dan is het antwoord dat de regionale journalistiek wordt afgeknepen en dat het niet productief is om bij een lange vergadering te zitten.

 

'Ze vinden dat we niet zo detaillistisch, voorspelbaar en langdradig moeten zijn en niet binnensmonds of van een papiertje moeten praten. De dingen die op straat gebeuren, vinden journalisten leuker en nuttiger. Dat kan ik mij best voorstellen, maar als er tóch iets gebeurt op het einde van de raadsvergadering dan is er niemand. Het gevolg is dat er te weinig raadsnieuws in de lokale pers komt, terwijl de plaatselijke krantjes nu juist zo goed worden gelezen.’

 

Maar het presidium van de gemeenteraad in Buitenpost heeft er iets op gevonden. Burgemeester Van der Zwan: ‘We hebben onlangs een tekstschrijver in de hand genomen die persberichten schrijft en de lokale bladen voorziet van kant en klare stukjes. We willen ook dat hij een smoelenboek aanlegt van raadsleden, zodat zij een gezicht krijgen in de gemeenschap. Hij moet proberen om berichten over de raad steeds in hetzelfde herkenbare stramien in de krant te krijgen.’

 

De burgemeester betreurt de keuze voor een tekstschrijver wel. ‘Het is een zwaktebod dat we met een pr-schrijver moeten komen, maar wat konden we anders? Je kunt moeilijk de Leeuwarder Courant smeken om langs te komen. Ik ben wel blij dat de nieuwe hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant in de provincie gesprekken organiseert met lezers. Ik hoop dat ze over de raadsverslaggeving beginnen.’

 

Van der Zwan is overigens niet de enige die een tekstschrijver aan het werk heeft gezet, ook burgemeester Hugo Schorer (CDA) van de kleine Utrechtse gemeente Renswoude (4.600 inwoners) heeft een freelancer ingehuurd om verslag te doen van de gemeentepolitiek. Het aantal politieke berichten in de lokale kranten is daardoor verdubbeld, zegt de gemeente.

 

Veel gemeenten kopen ook pagina’s in huis-aan-huisbladen, vaak voor mededelingen maar ook voor verslaggeving. Zo doet de gemeente Doetinchem op een redactioneel aandoende advertentiepagina in het blad Doetinchems Vizier verslag van de raadsverkiezingen en verslaat de gemeente Nieuwegein in het blad de Molenkruier de presentatie van een nieuw winkelplein.

 

Nieuwe media

 

De nieuwe media zijn een aardige aanvulling op de traditionele media, maar op het platteland absoluut onvoldoende, meent burgemeester Van der Zwan van Achtkarspelen. ‘De gemeente zet nieuws op Twitter, ik doe dat ook en ik zet berichten op Hyves en ik blog. Maar wie reageren daarop? De journalisten. Je kunt de nieuwe media dus gebruiken om in het nieuws te komen, maar de inwoners van Achtkarspelen hebben er weinig aan. Hier is het lokale krantje dé bron van informatie. De Leeuwarder Courant en het Friesch Dagblad worden weinig gelezen, maar de weekkrant De Feanster en de Kollumer Courant worden kapotgelezen. Dat merk ik ook op straat: “U stond er weer in met een foto, hè?”.’

 

De tekstschrijver van de gemeente wordt geacht voor de lokale kranten zakelijk en herkenbaar verslag te doen van de raadsvergaderingen. Maar Van der Zwan zegt zich te realiseren dat schrijven selecteren is. En zegt hij: ‘Natuurlijk kan het gebeuren dat een raadsfractie boos wordt over aandacht die een andere partij krijgt en zij niet. Dat is een gevaar, maar het is een risico dat alle partijen in het presidium graag wilden nemen. Over een tijdje evalueren we het werk van de tekstschrijver.’

 

Achtkarspelen is niet verplicht om in te grijpen in het Friese medialandschap, maar voelt zich daartoe gedwongen. Provincies hebben wèl de wettelijke taak om dat te doen. Zij dienen namelijk de regionale televisiezenders te subsidiëren. Voormalig gedeputeerde in Brabant Paul Rüpp keek er nooit naar en vond iedere cent voor Omroep Brabant te veel, maar zijn provincie geeft nog steeds ruim 15 miljoen euro subsidie aan de regionale omroep. RTV Oost in Overijssel doet het met 10 miljoen. Formeel mag de provincie zich van de Mediawet niet bemoeien met de inhoud.

 

Directeur/hoofdredacteur Henny Everts van RTV Oost zegt: ‘De provincie doet ook geen officiële pogingen om RTV Oost meer aandacht aan de provinciale en lokale politiek te laten besteden. Informeel hebben provinciale en lokale politici wel een mening over onze programma’s, maar ze zeggen er onmiddellijk bij dat ze niet over de inhoud gaan. De provincie gaf in het verleden extra geld om uitzendingen met provinciale thema’s, als veiligheid, verkeer en platteland, mede te financieren, maar dat geld wordt niet meer beschikbaar gesteld.

 

Om Overijssel beter van nieuws te voorzien, werken we sinds kort samen met de regionale kranten. Zo hebben we met De Twentsche Courant Tubantia en de Stentor vanuit onze studio in Hengelo en vanaf de redactie van de Stentor in Zwolle uitvoerig aandacht besteed aan de raadsverkiezingen.’

 

Overbelast

 

Dit klinkt de Friese burgemeester Van der Zwan als muziek in de oren en laat zien dat het met de regionale politieke nieuwsvoorziening niet overal even pover gesteld is. Het lag voor de hand dat de lokale en regionale media zich op de gemeenteraadsverkiezingen zouden storten, maar ook over de alledaagse berichtgeving zegt de Edese burgemeester Cees van der Knaap (CDA) niet te klagen te hebben. Hij constateert wel dat journalistiek onderzoek en analyses uit de mode zijn geraakt.

 

Van der Knaap: ‘We hebben hier twee plaatselijke kranten en een lokale omroep. Dagblad de Gelderlander heeft hier gelukkig ook nog een redactie, maar je merkt dat de spoeling dun wordt. Journalisten moeten er van alles bij doen en raken overbelast, waardoor ze vaak tekort schieten in de duiding. Het blijft bij de weergave van een discussie, terwijl ik denk dat de media een belangrijke taak hebben bij de duiding. Even de waan van de dag achterwege laten en dieper graven. Je merkt dat daar minder aandacht voor is.’ En dat is spijtig, vindt Cees van der Knaap, omdat duiding en analyses de politiek scherp houden.

 

Van der Knaaps collega in het Zuid-Hollandse Wassenaar Jan Hoekema (D66) heeft dezelfde ervaring. ‘Door de schaalvergroting in de pers is er minder plaats voor de raadsverslaggeverij. En in de nieuwe media legt de degelijkheid het af tegen de waan van de dag en de luidruchtigheid. Gevolg is dat de ouderwetse verslaglegging teloorgaat en dat de achtergrond- en commentaarfunctie verdwijnt.’

 

Voor een stad als Den Haag ligt het anders, maar de tien andere gemeenten binnen het verspreidingsgebied van AD/Haagsche Courant, waaronder Wassenaar, worden inderdaad niet bediend met diepgaande analyses van de gemeentepolitiek.

 

Redactiechef Henk Ruijl: ‘We moeten knokken voor diepgravendheid. De realiteit is dat we het moeten stellen met minder vaste mensen en meer moeten doen met freelancers. In Den Haag hebben we twee fulltime raadsverslaggevers, voor de regiogemeenten van Den Haag één vaste politieke redacteur en voor Westland, Delft en Zoetermeer ook één vaste redacteur. Zij sturen een legertje freelancers aan. Maar ook dan voelen we ons niet langer verplicht om bij alle raadsvergaderingen aanwezig te zijn. En dat heeft niets te maken met menskracht maar alles met de krant die we willen maken.’

 

Een krant die de redactionele buitenposten, van Zoetermeer tot Westland, heeft opgeheven en waar alle journalisten in dezelfde kantoortuin in Rijswijk zitten. Ook de vestiging in de Haagse binnenstad boven het bekende grand café Dudok is verlaten. Redactiechef Ruijl: ‘Burgemeester Van Aartsen vertelde mij laatst dat hij terugverlangt naar de oude Haagsche Courant, maar die tijd is echt voorbij. Het aardige is dat we nu meer regionale pagina’s maken, maar hij mist waarschijnlijk de ruimte die wij vroeger inruimden voor institutioneel nieuws. We kiezen nu bewuster voor onderwerpen. Sommige dingen doen we niet meer.’

 

Kritische pers

 

Dat geldt ook voor de berichtgeving over de provincie. Krijgt de commissaris van de koningin in Drenthe nog trouw de Statenverslaggever van het Dagblad van het Noorden over de vloer en wordt het wekelijkse vragenuurtje van GS keurig bezocht, Zuid-Holland moet het al 2,5 jaar stellen zonder een provincieverslaggever van AD/Haagsche Courant. In het begin tot verdriet van de provincie, die bedacht dat het budget voor communicatie dan maar moest worden verdubbeld om kant-en-klare items en ‘journalistieke producties’ aan te kunnen bieden aan regionale zenders en lokale kranten. Maar de Provinciale Staten vonden het een hoop gekkigheid en het ‘communicatieplan’ verdween weer in de kast.

 

‘De provincie heeft nog nooit bij mij geïnformeerd waarom er niemand meer langskomt. Dat is wel gek. Je vraagt je af wat die voorlichters daar allemaal doen’, zegt Ruijl. ‘Ik heb overigens niet de indruk dat de lezers belangrijk nieuws missen doordat wij niet meer op de perstribune zitten. Ik geloof erg in een kritische pers en we vervullen de rol van waakhond nog steeds, maar dat doe je niet door iedere week op de perstribune te gaan zitten.’

 

Mediadocent Jan Rietman maakt zich grote zorgen. ‘De burger wordt matig geïnformeerd door de professionele lokale media en dat brengt de democratie in gevaar’, zegt Rietman, vakgroephoofd media aan de Hogeschool Windesheim Zwolle en docent journalistiek aan de Vrije Universiteit. De regionale omroepen zijn niet in het informatiegat gesprongen, terwijl Twitter, Hyves, weblogs, Facebook en websites onvolledig en eenzijdig zijn.

 

Rietman: ‘De nieuwe media vervullen wel een informatiebehoefte bij jonge mensen, maar dan gaat het om de door hen gewenste informatie, die niet politiek getint hoeft te zijn. De nieuwe media bevorderen het snelle consumentisme veel meer dan de oude media. Bovendien moet je je er als consument van bewust zijn dat veel informatie op het web een bepaald belang dient. Iets kan als feit worden gepresenteerd, terwijl het eigenlijk om een mening gaat. De journalist zal, als het goed is, uitzoeken welk belang er speelt om dat vervolgens in een context te zetten of van een weerwoord te voorzien.’

 

Journalisten van regionale dagbladen selecteren nu uit de raadsagenda of op basis van conflictstof. Je kunt immers niet op vier plaatsen tegelijk zijn. Mediadocent Rietman: ‘En dat betekent dat de continue voeding met ogenschijnlijk weinig relevante informatie opdroogt, waardoor het begrip voor wat gebeurt in een dorp of in een gemeente ook steeds minder wordt. Daarmee verschraalt de informatie naar de burger; en een goed geïnformeerde burger is nu eenmaal betrokken bij de samenleving. Als je gelooft in de heilzame werking van een kritische bejegening van gezag en politiek, dan moet je je ernstig zorgen maken over de toekomst van de lokale democratie. Ook als een gemeente via een tekstschrijver artikelen in de lokale kranten laat zetten, zolang daar geen kritische pers tegenover staat.’

 

Concurrentie

 

Over de media-aandacht voor de lokale politiek in het oosten van Brabant hoeven we ons geen zorgen te maken, zegt René Peerenboom, VVDwethouder Financiën en Woningbouw in Uden. Hij is dik tevreden over de inspanningen van de media. Peerenboom: ‘Er is in deze regio van Brabant veel mediaconcurrentie en daar profiteert de gemeente van. Staan er heikele onderwerpen op de agenda, dan schuiven al snel vijf journalisten aan. Juist doordat hier zoveel concurrentie is, zijn de media ook voortdurend op zoek naar nieuwe informatie en conflictstof.’

 

Maar een college van B en W moet wel aan de weg willen timmeren, meent de Udense wethouder Peerenboom. ‘Als college organiseren wij wekelijks een persgesprek en daar zijn steevast vier of vijf verslaggevers bij aanwezig. We vertellen wat het college-advies is en kunnen efficiënt ons verhaal kwijt. Doe je dat niet, dan verliest een journalist tijdens het raadsdebat het overzicht. Want daar gaat het al rap over details.

 

'Natuurlijk is dat in het belang van het college, want wij krijgen daarmee een informatievoorsprong, maar het is óók handig voor de journalisten want zij hebben in één klap voldoende kopij om de kranten en de andere media te bedienen. Ze weten wat er gaat komen en kunnen praten met raadsleden en onderzoek doen. Is het nodig wat het college wil, kan het niet anders, wie hebben er belang bij? Wij leggen de journalisten geen strobreed in de weg, we geven ze zelfs de ammunitie. Gemeenten zouden journalisten in de gelegenheid moeten stellen om zich de dossiers eigen te maken. Als ze daar kritisch van worden, dan is dat mooi meegenomen.’

 

Dalende oplage, kleine redactie

 

De regionale journalistiek verschraalt, concludeerde de Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers (ook wel de commissie-Brinkman) vorig jaar in haar adviesrapport De volgende editie. De kranten verkoop daalt, net als het advertentievolume. Vorig jaar was de oplage van regionale dagbladen bijna 1,6 miljoen. 10 jaar geleden was dat nog bijna 2,4 miljoen.

 

Uitgevers verzaken om in de regio te investeren, zegt de commissie-Brinkman. Ze voeren saneringen door die de regionale pers verder aantasten. Door de verkleining van redacties wordt minder diep op kwesties ingegaan. Ook regionale omroepen hebben meestal een te beperkte journalistieke staf om structureel achtergrond journalistiek te bedrijven. De meeste lokale omroepen zijn zwaar noodlijdend. De commissie stelde voor om in de regio pers en omroep samen te laten werken in mediacentra. Dit vergt een aanpassing van de Mediawet.