Verambtelijking stokt verandering

'Weet je waarom we hier zoveel regels en procedures hebben? Omdat de helft van de gemeenteraad uit ambtenaren bestaat!' Het is de uitroep van de fractievoorzitter van een lokale partij. Hij is niet de eerste met een dergelijke constatering. Politicoloog André Krouwel omschreef volksvertegenwoordigers als zijnde voornamelijk beroepspolitici of rechtstreeks komend uit de ambtenarij.

Er is duidelijk sprake van verambtelijking van het bestuur: van onze volksvertegenwoordigende organen en van de uitvoerende macht. Daarmee lopen we het risico op overheden die te veel naar binnen gekeerd zijn en blijven. Door verambtelijking stokt in mijn optiek de noodzakelijke verandering van het overheidsapparaat. Laat ik u een voorbeeld geven.

Onlangs sprak ik in het kader van mijn nieuwe boek een oud-wethouder. Hij schetste een situatie waarin ambtenaren, tegen de politieke wil in, hun eigen gang gingen. Ten tijde van een fusie van drie gemeenten moest voor de nieuwe gemeente één aanpak ten aanzien van zorg en welzijn worden doorgevoerd. Het bestuur koos, op grond van een afweging tussen kosten en maatschappelijke baten, voor de werkwijze van de kleinste gemeente. De ambtenaren van de grootste gemeente (een factor vijf groter dan de kleinste) hadden, gesteund door hun directie, hier geen boodschap aan. Men bleef werken op de eigen manier.

Deze ambtelijke sabotage, met alle stappen, namen en toenamen, zou een prachtige casus voor het boek zijn. Ik schreef de casus uit en legde ‘m ter controle voor aan de oud-wethouder. 'Inhoudelijk klopt het maar publicatie betekent voor mij politieke zelfmoord' was zijn reactie. Ik was verbaasd. Een schitterende casus die concreet inzicht geeft in een groeiend maatschappelijk probleem, en ik moest ‘m laten schieten.

Het probleem bleek echter niet zozeer 'politieke' zelfmoord te zijn, maar een ambtelijke. Voorafgaand aan zijn wethouderschap was hij directeur geweest binnen een gemeente in de regio. En op grond van de terugkeerregeling voor ambtenaren was hij nu weer directeur in een gemeente. Zijn casus ging nu over zijn collega’s in de regio met wie hij moest samen werken. Het ging indirect over gemeentesecretarissen die belangrijk waren voor een vervolgstap in zijn ambtelijke carrière.

Op zich is de angst van de oud-wethouder voor publicatie van zijn eigen casus te begrijpen. Maar het is ook een duidelijke indicatie van het maatschappelijke probleem: de verambtelijking van het bestuur zorgt er voor dat er binnen de overheid uiteindelijk weinig echt verandert.

Basile Lemaire is bestuurskundige, spreker en auteur van o.a. Ballen (m/v) op het blok: succesgericht veranderen binnen overheden