Ruim 40 procent wethouders keert niet terug

Bij de vorming van nieuwe colleges na de gemeenteraadsverkiezingen vindt de grote schoonmaak plaats onder wethouders. Na de formatie moet er rekening mee worden gehouden dat zo’n 600 à 700 wethouders niet meer terugkeren op hun post. 

Uit onderzoek van De Collegetafel in opdracht van Binnenlands Bestuur blijkt dat na gemeenteraadsverkiezingen gemiddeld ruim 40 procent van de wethouders kan uitzien naar een andere betrekking. In 2006 ging het om 788 wethouders (48 procent), in 2010 om 730 (47 procent) en in 2014 om 671 wethouders (44 procent) voor wie na de formatie geen plek meer was in het nieuw gevormde dagelijks bestuur van de gemeente.

Einde oefening
De collegevorming, het spel van de formatie van een nieuwe coalitie, moet leiden tot een nieuw dagelijks bestuur en dus tot de keuze uiteindelijk door de raad van nieuwe wethouders. Wie mag blijven? Wie krijgt een nieuwe kans en voor wie is het echt einde oefening? Dat moet allemaal duidelijk worden in de komende drie maanden waarin de nieuwe coalities moeten worden gevormd en de nieuwe colleges moeten worden gevuld met nieuw benoemde wethouders.

Verversing
Een ding staat vast: de collegevorming leidt tot een grote verversing van het bestand aan wethouders. Drie factoren zijn voor die verversing van wethouders verantwoordelijk: de belangrijkste is dat als gevolg van de verkiezingen en de formatie van de nieuwe coalitie de partij van de wethouder zijn plek in het college verliest aan een andere partij. In de formatie na de gemeenteraadsverkiezingen van 2006, 2010 en 2014 ging het telkens om meer dan 400 wethouders die op die manier afscheid moesten nemen van het wethouderschap.

Andere keuze
Een tweede belangrijke reden is dat de partij wel weer een wethouder mag leveren, maar dat de keuze op een andere wethouder valt. Bij de laatste formaties ging het telkens om meer dan 200 wethouders die werden opgevolgd door een partijgenoot. Soms is het leed dan wat geringer, omdat in dit soort gevallen wethouders al hebben voorgesorteerd: ze hebben hun afscheid aangekondigd en plaatsgemaakt voor een opvolger die als nieuwe lijsttrekker de honneurs in het nieuwe college moet gaan waarnemen.

Verbreding versus versmalling
De derde factor waardoor wethouders hun post verliezen, is het vervallen van de wethouderspost. In 2006 – de zogeheten Bos-verkiezingen waarbij de populariteit van de toenmalige PvdA-leider enorm was, met een ongekende overwinning van de partij bij de gemeenteraadsverkiezingen als gevolg – vervielen er in het hele land 65 wethoudersposten. Toen was er sprake van een zogeheten versmalling van colleges, omdat er veel grote fracties waren en bijgevolg weinig partijen volstonden om een meerderheidscoalitie te vormen. Sinds 2010 is er sprake van een verbreding van coalities: door de fragmentatie van het politieke landschap waren er zowel in dat jaar als in 2014 coalities gevormd met steeds meer partijen. Als gevolg daarvan werden in 2014 bijvoorbeeld slechts 42 wethoudersposten geschrapt.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week (inlog)