Toezichthouders moeten rug recht houden

De onafhankelijkheid van toezichthouders is essentieel. Ook het hebben van een goede reputatie bij politiek, onder toezicht gestelden, burgers, pers en publiek. Besluiten worden dan makkelijker geaccepteerd en nageleefd. Daarin schuilt meteen ook een gevaar; er kan de verleiding ontstaan om geen moeilijke besluiten te nemen om zijn reputatie te beschermen. Een toezichthouder moet bereid zijn de publieke opinie tegen zich te krijgen ‘voor de goede zaak’.

Dat betogen Lorenzo Casullo, Wino Penris en Peter Rampertaap van de Autoriteit Consument en Markt (ACM) deze week in een essay in Binnenlands Bestuur. Zij onderstrepen het belang van professioneel en onafhankelijk toezicht. Als dat er niet is worden maar weinig regels nageleefd.

Sancties

Een onafhankelijke toezichthouder moet, binnen zijn wettelijke mandaat, zelfstandig prioriteiten stellen en zelfstandig afwegingen maken, bijvoorbeeld om een vermoede overtreding te onderzoeken en te bepalen welke sancties hij oplegt. Over zijn afwegingen, beslissingen en interventies moet ongekleurd en feitelijk worden gecommuniceerd en verantwoording worden afgelegd. Een toezichthouder moet echt altijd onafhankelijk zijn. Het belang ervan is wel groter als de mogelijke gevolgen van regulering, toezicht en handhaving groter zijn.

Complexer

De auteurs zien vier ontwikkelingen die het belang van onafhankelijk toezicht groter maken, maar die tegelijkertijd het onafhankelijk toezicht bedreigen. Bepaalde platforms als Facebook, Google en Uber groeien ‘in duizelingwekkend tempo van startup tot machtige multinational.’ Het zijn bedrijven die supranationaal zijn georganiseerd, terwijl wetgeving en toezicht nog voor een groot deel nationaal zijn georganiseerd. ‘Dat maakt het toezicht complexer en vraagt om meer internationale samenwerking en om nieuwe instrumenten.’

Vergaande ingrepen

De tweede ontwikkeling is de toegenomen betrokkenheid van de politiek bij allerlei thema’s. Zoals het ingrijpen van het rijk ten tijde van de bankencrisis, de recente hulp aan de KLM, maar ook de ‘Haagse bemoeienis’ met de gedecentraliseerde taken in het sociaal domein. ‘Ook in de coronacrisis zien we nu al zeer vergaande ingrepen van de regering in de vrijheden van burgers, bedrijven en zorginstellingen.’ (…) ‘Waar eind vorige eeuw het idee was dat de markt vanwege zijn efficiëntie en zelfregulering het beste coördinatiemechanisme was, is de slinger nu op de weg terug.’

Politieke besluitvorming

De bezuinigingen op sommige delen van het toezicht heeft, ten derde, geleid tot problemen die breed in de pers zijn uitgemeten, zoals de Fipronilcrisis en de aardgaswinning in Groningen. ‘Voor effectief toezicht zijn institutionele onafhankelijkheid en een goed intern onafhankelijkheidsbewustzijn niet voldoende. Voldoende geld en personeel zijn ook nodig.’ Ook de verdergaande deregulering maakt het onafhankelijk toezicht er niet lastiger op, zoals de Omgevingswet. ‘Het toezicht wordt nu in de regel gefinancierd uit de vergunningsleges. Doordat deze directe financiering van het toezicht straks wegvalt moeten gemeenten het toezicht financieren uit algemene middelen waarmee dit een onderwerp wordt van politieke besluitvorming.’

Autonomie

Om toezichthouders hun werk goed te kunnen laten doen, is voldoende budget en autonomie bij de besteding daarvan noodzakelijk. De toezichthouder moet ‘actief luisteren naar alle belanghebbenden, afgewogen beslissingen nemen en daarover verantwoording afleggen, ook publiek’, aldus de auteurs, die het essay op persoonlijke titel schreven. Toegang tot beroepsmogelijkheden is essentieel voor goed toezicht. ‘De dreiging van (bezwaar en) ­beroep kan op zichzelf al een positieve invloed hebben op de kwaliteit en onafhankelijkheid van besluiten.’

Lees het hele essay in Binnenlands Bestuur nr. 10 van deze week (gratis inlog)