Tien jaar MKZ: het gevecht om recht

Nog steeds geloven ze daar niet dat er werkelijk mond- en klauwzeer in hun stallen is geweest. Eind van deze maand zendt de EO een documentaire van Geertjan Lassche uit over de gebeurtenissen van toen en hun nasleep. Die documentaire is maandagavond in het Kulturhus in Kootwijkerbroek al aan de plaatselijke bevolking getoond, die massaal was opgekomen en met verdriet terugkeek op wat er in maart-april 2001 was gebeurd maar ook met trots op de eigen houding toen. Aanstaande vrijdag heeft er op het departement van staatssecretaris Bleker een hoorzitting plaats waar duidelijk moet worden of de conclusies die minister Brinkhorst van Landbouw destijds trok wel gebaseerd konden worden op de laboratoriumtests die beschikbaar waren.

MKZ is een virusziekte bij herkauwers, vooral bij koeien, die zichtbaar wordt door blaren op de tong en ontstoken tussenklauwen. Het is een ernstige ziekte die bovendien zeer besmettelijk is. Om de verspreiding van het virus voor te blijven werd de veestapel van Oene en Kootwijkerbroek in hoog tempo geruimd. Kranen reden het dorp binnen, de dieren werden verdoofd en verbloed en daarna met grijpers in containers gedeponeerd en afgevoerd. Het was een luguber gezicht, een schending van de schepping in de beleving van de bevolking zelf.

In Oene onderging de bevolking dit beleid min of meer gelaten, maar in Kootwijkerbroek bleken de mensen uit ander hout gesneden. Ze wierpen roadblocks op, hingen dode varkens in bomen, schreeuwden: ‘Dood aan Den Haag, dood aan Brinkhorst’, en knokten met de ME.

De bron van dat verzet was een geschoffeerd rechtvaardigheidsgevoel. De emotionele schade bij de boeren was groot. Met koeien bestaat een sterke band van affiniteit. Koeien heb je jaren bij je. Koeien hebben een naam. Een veestapel is vaak het werk van generaties. Bovendien is een boer baas op eigen erf. Wie daar ongevraagd en ongenood binnentreedt en de boel denkt over te kunnen nemen, vraagt om moeilijkheden.

In Kootwijkerbroek heerste al lang – al eeuwen, letterlijk – een traditie van wantrouwen jegens de overheid. Bewoners van de buurtschap Essen maken dat in de documentaire volstrekt duidelijk. Eeuwen lang was daar armoede geweest, en hadden de mensen toch in vrijheid en zelfstandigheid hun eigen broek opgehouden. Democratie? Dat is de zwarte grond van Essen. En de overheid is er om te dienen en niet om over de mensen te heersen. Dit instinctieve paleoconservatisme is versterkt door een calvinisme dat de volkomen afhankelijkheid van de mens van zijn God centraal stelt. Van God en van niemand anders. En als jouw rechten met voeten worden getreden, kom je in verzet.

Het was ongetwijfeld hoogst ongelukkig dat deze cultuur botste met Haags beleid dat toen werd belichaamd door politici van D66. Koeien kende Brinkhorst ongetwijfeld alleen van plaatjes. Van het geloof van de boeren begreep hij niets, en vandaar dat hij zich over dat geloof uitliet op een wijze die de bevolking van Kootwijkerbroek alleen maar als krenkend kon ervaren.

Het was vroeg in 2001, in een tijd dat paars-II de wetten begon te oogsten die de herinnering aan een christelijk verleden in de Nederlandse wetgeving moest uitwissen: euthanasie verdween uit het wetboek van strafrecht, het huwelijk werd opengesteld voor paren van gelijk geslacht, de abortuswetgeving werd verder geliberaliseerd, prostitutie kreeg de status van een gewoon beroep. De cultuur van de dood had de Haagse politiek in haar macht, was de conclusie in Kootwijkerbroek en in andere christelijke streken. Minister Borst van Volksgezondheid had de onhandigheid (laten we het daar op houden) om na de aanname van haar euthanasiewet in de Kamer de woorden ‘het is volbracht’ uit te spreken, woorden die Christus had uitgesproken kort voor Zijn dood aan het kruishout. Die uitspraak van Borst stond op de zaterdag na Goede Vrijdag in de krant, terwijl de ruimingen in Kootwijkerbroek in volle gang waren.

Bij één kalfje in Kootwijkerbroek bestond het vermoeden dat het aan mond- en klauwzeer leed. Dat wil zeggen: er werd geen mkz vastgesteld, maar het kon ook niet worden uitgesloten. Toen begonnen de ruimingen, deze week tien jaar geleden. Later zou één monster duidelijk hebben gemaakt dat het dier inderdaad mkz had. Maar het kalfje had geen symptomen vertoond en anderen niet besmet. En daarom vertrouwen ze het in Kootwijkerbroek nog steeds niet. Een stichting geleid door Lau Jansen blijft zich hardnekkig verzetten en is er vast van overtuigd dat er monsters zijn vervuild en verwisseld, zodat ten onrechte de conclusie is getrokken dat het kalfje in Kootwijkerbroek aan mkz leed. Het gaat ze niet om schadevergoeding, het gaat ze om recht.

(Oud-)politici als Veerman (oud-minister van Landbouw, CDA) en Van der Vlies (oud-leider SGP) vinden dat er een streep moet worden getrokken. Arie Slob van de ChristenUnie bepleit een onafhankelijk onderzoek naar de ruiming van de 60.000 dieren in Kootwijkerbroek om de ‘grauwsluier’ die over deze zaak ligt op te heffen. De hoorzitting en zo’n onderzoek zouden duidelijkheid kunnen brengen en de emoties (en woede) kanaliseren en kalmeren. Want die emoties zijn er nog steeds, zo bleek maandagavond uit de reacties van de bevolking op de vertoning van de documentaire. Lau Jansen ziet zichzelf niet als een querulant maar meent dat Kootwijkerbroek slachtoffer van een verkeerde beslissing van de overheid is. Wat hem betreft is de strijd nog maar net begonnen met de hoorzitting van aanstaande vrijdag.

Veerman zei tegen Lau Jansen dat hij niet zelf de monsters en documenten mocht zien, omdat hij en zijn stichting ‘niet deskundig en niet objectief’ zijn. Het probleem is natuurlijk dat de bevolking van Kootwijkerbroek dat ook al lang niet meer van de overheid gelooft.

Bart Jan Spruyt