‘We kunnen leren van Denemarken’

Een keer door de zure appel heen bijten, is beter dan een halfslachtig bestuurlijk systeem neerzetten dat na een paar jaar weer op de schop moet. Dat is de belangrijkste les die Jacques Tichelaar, commissaris van de koningin in Drenthe, uit zijn werkbezoek aan Denemarken trekt.

Denemarken gooide in 2007 het openbaar bestuur drastisch om. ‘De 14 provincies en 275 gemeenten die sinds 1970 functioneerden, werden ingeruild voor 5 regio’s en 98 gemeenten van zo’n 30.000 tot 35.000 inwoners’, aldus Tichelaar daags na zijn terugkeer uit Denemarken. Samen met zijn gedeputeerden stak hij van 15 tot en met 18 november zijn licht op over de mogelijke toekomst van het middenbestuur in Nederland. Actueel gezien de kabinetsplannen die uitgaan van het bundelen van provincies tot 5 landsdelen en het opschalen van gemeenten tot minimaal 100.000 inwoners. Maar

Tichelaar is al langer dan het regeerakkoord bezig met een herbezinning op de rol van provincies. Hij is voorstander van een ‘fundamentele wijziging van het middenbestuur’, aldus de commissaris die daar in de afgelopen twee Nieuwjaarsspeeches al een lans voor heeft gebroken.

Neder-Saksen
‘Wij staan heel open in de discussie tot opschaling’, stelt Tichelaar. De toekomst van Drenthe kan wat Gedeputeerde Staten (GS) betreft dan ook nog alle kanten op. Er kan worden gekeken naar samenvoeging met Groningen en/of Friesland, maar ook naar Overijssel en/of samenwerking met het Duitse Neder- Saksen.

De twaalf Drentse gemeenten (in totaal 485.000 inwoners) kunnen mogelijk worden opgeschaald naar drie tot vier gemeenten. Het gaat niet om het getal, maar om het samenwerken’, vindt Tichelaar. Maar eigenlijk het belangrijkste: ‘Kijk naar waar de burger het best mee is gediend.’ Tegen deze achtergrond reisde het Drentse college van GS naar Denemarken af. Het sprak daar onder meer met burgemeesters, raadsleden en een afgevaardigde van de Deense rijksoverheid.

‘We kunnen zeker leren van Denemarken, maar Denemarken is Nederland niet en Nederland is geen Denemarken’, waarschuwt Tichelaar. Want zo kent Denemarken bijvoorbeeld een door de gemeenteraad gekozen burgemeester, die op basis van een politiek programma aan de slag gaat. Er zijn geen wethouders. Raadsleden vergaderen mondjesmaat, maar leggen vooral buiten de deuren van het gemeentehuis hun oor te luister bij de burgers. Gemeenten hebben een groot eigen belastinggebied. De uithuizige raadsleden en het lokale belastinggebied zorgen ervoor dat de politiek dicht bij de burger staat, zo vernam Tichelaar.

Compromis
Het ‘Deense model’ wordt momenteel geëvalueerd, aldus Tichelaar. De kans is groot dat de regio’s alsnog worden geschrapt en gemeenten verder worden opgeschaald, zo kreeg hij te horen. ‘De regio’s sturen alleen de ziekenhuizen aan. Zij gaan over de planning, opheffing en kwaliteit van de ziekenhuizen. Voor 80 procent komt de financiering van de overheid, gemeenten dragen ook bij. Er wordt dus veel geld rondgepompt. De vorming van de regio’s was in 2007 een compromis.’ De regio’s waren dus een doekje voor het bloeden voor de toenmalige provincies, en de provinciale bestuurders.

Een belangrijke les vindt Tichelaar. ‘Ga niet dwangmatig iets in stand houden. Pak door en neem geen halve maatregelen. Dat is ook de les van de Denen aan ons: doe het in één keer goed.’ Als er geen duidelijke taken aan de toekomstige landsdelen worden gekoppeld, kan die bestuurlaag beter meteen worden geschrapt, vindt Tichelaar. Nederland houdt dan een bestuurlijke tweelagenstructuur over van nationale en lokale overheid.

‘Dat staat wel op gespannen voet met Brussel, die steeds meer naar regio’s kijkt’, weet Tichelaar. Maar hij schat in dat daar in de vorm van samenwerkingverbanden wel een mouw aan kan worden gepast. Zulke verbanden liggen niet per se op voorhand vast maar kunnen afhankelijk van de inhoud worden gevormd. In het verlengde daarvan is Tichelaar geen voorstander van een blauwdruk bestuurlijke herinrichting die voor heel Nederland geldt. Hij pleit voor differentiatie.

Tempo
Het tempo waarin de bestuurlijke herinrichting moet worden opgestart en afgerond is een tweede belangrijke les vindt Tichelaar. ‘Vrijwilligheid is een groot goed, maar er moet een schepje bovenop. Stel als landelijke overheid een duidelijke tijdslimiet, bijvoorbeeld vier of vijf jaar.’ Als provincies en gemeente dan nog geen fusieplannen hebben, dan neemt de landelijke overheid het over. Gevalletje verplicht vrijwillig dus. Tichelaar gaat zijn bevindingen bespreken met Ronald Plasterk, partijgenoot en minister van Binnenlandse Zaken.