‘Politie staat steeds verder van de mensen af’

De politie dreigt de verbinding met de bevolking te verliezen, zo constateert de Nijmeegse onderzoeker Ivo van Duijneveldt in zijn proefschrift. 'Het is noodzakelijk dat de politie werkt aan het opbouwen en behouden van legitimiteit.'

Hardhandig optreden

Van Duijnveldt promoveerde vandaag met zijn onderzoek aan de Radboud Universiteit. Sinds de jaren zestig streeft de politie in Nederland naar integratie in de maatschappij, zodat er een goed beeld ontstaat wat er in de wijken speelt. Het was een antwoord op de gezagscrisis. Waar in de jaren vijftig het gezag van de politie nog vanzelfsprekend was, veranderde dat in de jaren zestig drastisch. ‘In 1966 waren er in Amsterdam meerdere gewelddadige confrontaties tussen politie en publiek. Tegen onschuldig gedrag, zoals het dansen rond een fontein, werd door de politie hardhandig opgetreden,’ aldus de onderzoeker. ‘Het leidde tot brede maatschappelijke kritiek. Ook binnen de politie waren kritische geluiden te horen: is de politie enkel een instrument om de wil van de overheid te handhaven, of moet zij de samenleving dienen?’

Jonge generatie

Als antwoord op die gezags- en legitimiteitscrisis ontwikkelde een generatie jonge politieleiders een nieuwe visie op de rol en plaats van de politie in de samenleving. Daarin stond het idee van integratie van de politie in de samenleving centraal. De politie moest haar legitimiteit baseren op haar relatie met de bevolking, niet alleen op de letter van de wet. Het betekende dat politiemensen actief moesten werken aan de acceptatie van hun optreden in de samenleving. En dat de politie dichtbij de mensen, in de wijken, haar werk moest doen. 

Omgekeerde richting

Uit interviews van Van Duijneveldt met politiechefs en wijkagenten blijkt dat het model van maatschappelijke integratie nog altijd invloedrijk is. ‘Er is brede steun voor het idee dat de politie de mensen moet kennen en andersom. Maar tegelijkertijd constateer ik dat de politieorganisatie zich in omgekeerde richting ontwikkelt. Sinds de vorming van de nationale politie in 2013 is de helft van de politiebureaus gesloten. De politie is meer op afstand komen te staan en dreigt daardoor de verbinding met de bevolking te verliezen.’

Peilen spanningen

Ook is volgens hem sprake van veranderende opvattingen over de rol van politie, met veel aandacht voor criminaliteitsbestrijding. ‘Dat is natuurlijk belangrijk, maar het overgrote deel van het dagelijkse politiewerk gaat over hele andere problemen: over sociale problematiek in de wijken, over hulpverlenen aan mensen. Deze maatschappelijke functie van het politiewerk krijgt weinig aandacht, maar is ontzettend belangrijk voor burgers. En om die functie goed uit te voeren, moet je echt snappen wat er in die samenleving gebeurt. De moderne samenleving is weliswaar complexer dan die van de jaren ‘60, maar juist dáárom is integratie belangrijk. De politie moet contacten onderhouden in alle lagen van de samenleving om spanningen te kunnen peilen.’

Kunstmatige intelligentie

Van Duijneveldt is bezorgd over de ontwikkeling die de politie doormaakt: er is meer afstand en minder ruimte voor de ontmoeting met burgers. ‘De beweging is naar een justitiële politie, naar meer repressief optreden, naar meer controle. In de toekomst is het niet ondenkbaar dat deze ontwikkeling door de technologische mogelijkheden van big data en kunstmatige intelligentie verder doorzet. Het is makkelijker iedereen continu te controleren. Maar is dat wat we van de politie willen en verwachten? Ik vind dat we heel bewust moeten nadenken over van wat voor soort politie wij willen.’