Een burgemeester zet je niet op Marktplaats

Tijdens het afscheid van burgemeester Vermeulen van Zutphen pleitte commissaris van de koning John Berends voor aanscherping van het traject van (her)benoeming van burgemeesters, zodat helderder wordt wat wel en niet geoorloofd en gepast is in zo’n traject. De aanleiding voor zijn opmerkingen is het onverwachte vertrek van de burgemeester: de gemeenteraad van Zutphen wilde niet dat de burgemeester werd herbenoemd, terwijl de burgemeester zelf graag door wilde.

Wanneer een dergelijke impasse ontstaat, betekent dit in de praktijk veelal het einde van de ambtstermijn van een burgemeester. Een commissaris van de koning, die erop moet toezien dat het traject van herbenoeming zorgvuldig verloopt, kan proberen de impasse te doorbreken door aan een gemeenteraad duidelijk te maken dat een burgemeester niet verrast mag worden door een niet-herbenoeming. Maar als de onderlinge verhoudingen verstoord zijn, is een breuk veelal niet meer te voorkomen. 

De suggestie van de commissaris om de regels aan te scherpen is te begrijpen en toont tegelijkertijd ook de beperkte mogelijkheden die een commissaris heeft bij herbenoemingen als de raad en de burgemeester tegenover elkaar komen te staan. Het is dan ook de vraag of we er met een aanscherping van de procedureregels rond de herbenoeming zijn. Wie de 114 pagina’s tellende Handreiking ‘benoeming, herbenoeming, klankbordgesprekken en afscheid’ leest, ziet dat het proces al zeer uitvoerig beschreven is.

Kortgezegd stelt de handreiking dat een niet-herbenoeming nooit onverwacht mag zijn voor een burgemeester, en dat een burgemeester bij specifieke verbeterpunten de tijd en gelegenheid moet krijgen om zijn of haar functioneren aan te passen. Een burgemeester wordt in beginsel altijd herbenoemd, tenzij…. Een gemeenteraad kan een burgemeester niet zomaar ‘inruilen’ voor een andere. Een burgemeester zet je niet op Marktplaats. Dat is niet alleen procedureel onjuist, maar ook bestuurlijk én menselijk gezien niet de manier waarop we met elkaar om gaan in ons land.

Commissaris Berends stelde terecht dat een zorgvuldig proces van herbenoeming van een burgemeester te maken heeft met rollen en verantwoordelijkheden. Voor meerdere gemeenteraden is het niet helder dat zij, naast de Kroon, een werkgeversverantwoordelijkheid hebben richting een burgemeester. De gemeenteraad bepaalt immers het profiel van de burgemeester en op basis van diverse gesprekken en vaak ook een assessment, zijn keuze voor een nieuwe burgemeester. Die keuze verplicht een gemeenteraad tot een bestuurlijke relatie met de burgemeester.

Een dergelijke relatie vraagt om goed onderhoud in de vorm van klankbordgesprekken waarin over en weer open en eerlijk wordt gesproken over verwachtingen, resultaten en eventuele verbeterpunten. Dat een dergelijk klankbordgesprek in een politiek-bestuurlijke setting niet altijd makkelijk is, is logisch. Juist daarom is het belangrijk dat een gemeenteraad die zijn werkgeversrol richting een burgemeester serieus neemt, zich professioneel laat trainen en begeleiden. Dat is hij verplicht tegenover zichzelf, tegenover een burgemeester en tegenover de gemeenschap. Alleen via deze weg worden personen niet onnodig beschadigd, wordt een gemeentebegroting niet onnodig belast met de kosten van een wachtgeldregeling en blijft Marktplaats een platform voor tweedehands spullen.   

Hilde Westera, directeur Nederlands Genootschap van Burgemeesters