Politiek ondermijnt rol Eerste Kamer

Nog een week en dan mogen we naar de stembus. We kiezen dan de leden van de Staten van de provincies waarin we wonen en die leden kiezen op maandag 23 mei weer de leden van de Eerste Kamer.

Het is bij mijn weten niet eerder voorgekomen dat Statenverkiezingen zoveel belangstelling hebben gewekt. Provinciale thema’s (welke dat ook zijn) hebben bij die verkiezingen nooit centraal gestaan. De klacht daarover keert elke vier jaar terug en hoort tot het vaste ritueel bij gemeenteraads- en Statenverkiezingen.

Statenverkiezingen trokken enige aandacht als een tussentijdse opiniepeiling, een soort Maurice de Hond en TNS/NIPO in het kwadraat, en dat was het dan. Dat is deze keer geheel anders. Het is dat de gebeurtenissen in Libië alle aandacht van de media opeisten anders hadden we gisteravond opnieuw een heus ‘lijsttrekkersdebat’ gehad en hadden de kranten vandaag vol gestaan met analyses en nabeschouwingen.

Waarom dat zo is, is duidelijk. De huidige regering kan slechts op een minderheid van de Kamerzetels steunen en is voor veel van haar voornemens afhankelijk van de gedoogsteun van de PVV. De PVV is niet in de Eerste Kamer vertegenwoordigd en het CDA staat opnieuw op zwaar verlies, dus het is nog maar de vraag of VVD, CDA en PVV na 23 mei over een meerderheid van zetels in de Eerste Kamer zullen beschikken. Als dat niet lukt, kan deze regering het wel eens moeilijk gaan krijgen, denken we. De peilingen zijn nog niet gunstig voor de coalitie en de oppositie ruikt bloed.

Toch zijn deze verkiezingen daarmee door een vreemde discussie omringd geraakt. Dat komt door de premier zelf, die eind vorig jaar in een interview al zei dat de mensen maar moesten weten wat ze zouden stemmen als het maar op een van de drie partijen CDA, VVD of PVV was. Want die partijen moeten en zullen een meerderheid in de Senaat behalen om ervoor te zorgen dat deze regering haar plannen kan doorzetten.

Van de weeromstuit begonnen oppositiepartijen rabiate taal uit te slaan. Jolande Sap van GroenLinks zei dat dit kabinet moest opstappen als het geen meerderheid in de Eerste Kamer weet te bemachtigen en voegde daaraan toe dat GroenLinks geen enkele kans onbenut zal laten om deze regering naar huis te sturen. Wanneer VVD, CDA en PVV geen meerderheid in de Eerste Kamer behalen, zouden er zelfs nieuwe verkiezingen moeten komen.

De politieke verhoudingen in Nederland zijn inderdaad gepolariseerder dan ooit maar hebben nu ook voor een zo gepolitiseerd debat rond de Eerste Kamer gezorgd dat we ons moeten afvragen of dat nog wel goed en de bedoeling is.
 
De Eerste Kamer wordt indirect – d.w.z.: niet door de kiezers zelf maar door de leden van de Provinciale Staten – gekozen. Dat is niet voor niks. Een democratie bevat als het goed is tegenwichten tegen de directe invloed van de stem van het volk. Natuurlijk is die stem beslissend – al is in Nederland volgens de Grondwet niet het volk soeverein maar het parlement.

De stemming onder het volk kan echter nog al eens wisselen, en om te voorkomen dat het regeringsbeleid meedeint op de waan van de dag, op de snel veranderende emoties, voorkeuren en meningen van de bevolking, bevat ons democratisch bestel stabiliserende tegenwichten. Zo is er bijvoorbeeld de Raad van State, die bestaat uit geleerde dames en heren die onafhankelijk van hun partijpolitieke voorkeur een juridische beoordeling van wetsvoorstellen geven, en een kabinet kunnen adviseren bepaalde aspecten van een voorstel te heroverwegen.

Zo’n tegenwicht is ook de Eerste Kamer. De Eerste Kamer is voluit een politiek orgaan maar is bewust op iets meer afstand van de bevolking geplaatst dan de Tweede Kamer. Haar eigen rol bestaat in een strikt inhoudelijke beoordeling van wetsvoorstellen op kwaliteit en uitvoerbaarheid, ongeacht de politieke kleur van het kabinet waarvan de wetsvoorstellen afkomstig zijn. Met de uitspraken van Jolande Sap zijn we dus ver van huis geraakt. Een politieke veroordeling van een voorstel ongeacht de inhoudelijke kwaliteit is de Eerste Kamer onwaardig.

De meerderheidsgedachte is sinds de uitspraken van Rutte en Sap een belangrijke rol gaan spelen maar eigenlijk hoort dat helemaal niet in discussies rond de Senaat.
Vroeger stond de Eerste Kamer op nog meer afstand van de bevolking. Nu wordt de volledige Eerste Kamer om de vier jaar herkozen, en geeft zij dus een actuele weergave van de stand van het kiezersvolk te zien. Tot de Grondwetwijziging van 1983 was dat veel minder het geval omdat de zittingstermijn toen nog zes jaar was en de Eerste Kamer om de drie jaar voor de helft werd vernieuwd.

De afstand tussen de bevolking en een deel van onze Staten-Generaal, een ooit bewust gecreëerde afstand, wordt dus steeds kleiner, en het Tweekamerstelsel dat wij hebben gaat steeds meer, zij het verkapt, op een Eenkamerstelsel lijken. Wanneer de Eerste Kamer steeds meer de rol van de Tweede Kamer overneemt, maakt zij zichzelf in feite overbodig.

In deze campagne doen we net alsof we volgende week de leden van de Eerste Kamer gaan kiezen en dit kabinet of aan een meerderheid gaan helpen of naar huis gaan sturen. Maar voor dit soort politieke manoeuvres zijn deze verkiezingen en is de positie van de Eerste Kamer helemaal niet bedoeld. Met zijn oproep heeft Rutte afbreuk gedaan aan de rol en positie van een belangrijk orgaan als de Eerste Kamer.