Lokale democratie kan vitaler

Pogingen om de representatieve democratie te versterken, hebben tot nu toe nogal ‘magere resultaten’ gehad. Er liggen mogelijkheden om het representatieve model te verbeteren. Te denken valt onder meer spreiding van gemeenteraadsverkiezingen en de inzet op een meer participatieve, directe en doe-democratie.

Serieus nemen

Daarbij moeten besluitvormende taken ook daadwerkelijk worden overgedragen aan burgers en andere organen. Ook moeten de uitkomsten van burgerparticipatie door de raad serieus worden genomen. Dat stellen onderzoekers van de Universiteit Tilburg in hun recent verschenen rapport ‘Ambitie & Ambivalentie - Vernieuwing van de Lokale Democratie in Nederland'.

Niet perfect

De representatieve democratie is de ruggengraat van ons stelsel, maar niet perfect, stellen de onderzoekers. Het dualisme heeft niet gebracht wat ervan werd verwacht. Zo ligt de feitelijke macht in de gemeente ‘veeleer bij het samenspel van college en de ambtelijke organisatie, dan bij de raad’, aldus de onderzoekers. Ook allerlei opkomstbevorderende maatregelen bij raadsverkiezingen zetten onvoldoende zoden aan de dijk. En de verandering van de aanstellingswijze van de burgemeester heeft ‘wel tot een versterking van de positie van de raad geleid, maar daarmee nog niet tot die van de kiezer’, aldus de onderzoekers.  ‘Vernieuwing van de representatieve democratie is maar mondjesmaat geslaagd’, concluderen de onderzoekers.

Niet meebeslissen

Gemeenten hebben de laatste jaren ook aanvullende vormen van burgerparticipatie ingezet. Niet alleen vanwege de tekortkomingen bij de representatieve democratie, maar ook vanwege de behoefte aan een aanvulling daarop. Er ontstonden wijk- en dorpsraden, er worden burgertoppen georganiseerd, er kwamen lokale referenda en er wordt doe-democratie en e-democratie ingezet. Hierdoor is de gemeentelijke democratie rijker geworden, maar grote groepen burgers – zoals jongeren en lager opgeleiden – doen nog steeds vaak niet mee, concluderen de onderzoekers. Daarnaast mogen burgers vaak ook alleen maar meepraten en adviseren, maar niet meebeslissen. Ook weten burgers vaak niet wat er met hun advisering wordt gedaan; dat geldt zelfs bij een lokaal referendum.

Combinatie

In de ‘combinatie van vormen zou wel eens de echte mogelijkheid tot verbetering van de lokale democratie kunnen liggen’, suggereren de onderzoekers. Zo zou een breed maatschappelijk debat gecombineerd kunnen worden met een gemeentelijk referendum ‘zodat kiezers goed geïnformeerd zijn als ze een keuze moeten maken’.  

Spreiden raadsverkiezingen

Er zijn meer mogelijkheden voor verbetering van het representatieve model, zoals het spreiden van raadsverkiezingen. Daarmee kan de nationalisering van de lokale verkiezingen worden tegengegaan. ‘Dat zou dan het beste kunnen door de mogelijkheid te openen de raad tussentijds te ontbinden en dan verkiezingen uit te schrijven; daardoor zouden gemeenteraadsverkiezingen op termijn steeds gespreid raken. 'Ook kan – in te bedden in een eigentijdse visie op lokaal bestuur - gedacht worden aan een gekozen uitvoerende macht (al of niet via een herijking van de aanstellingswijze van de burgemeester en die van wethouders)', aldus de onderzoekers.