Heeft de senaat nog toekomst?

Erg actueel in deze weken van de Provinciale Statenverkiezingen en een te vormen Eerste Kamer is het nieuwe boek van parlementair historicus Bert van den Braak. In zijn proefschrift behandelde hij de Eerste Kamer van 1815 tot 1995 en nu heeft hij daar een vervolg op geschreven. Hij stelt zich de vraag of de Eerste Kamer volstrekt overbodig is of dat zij een nuttige tweede (en laatste) beoordelaar van wetgeving is.

Hoe moet je hier tegenaan kijken? Evidente winstpunten zijn dat in de Eerste Kamer voorstellen nog eens tegen het licht worden gehouden en worden getoetst op uitvoerbaarheid, noodzaak en grondwettelijkheid. Ook kunnen burgers en instanties eventuele bezwaren nog eens onder de aandacht brengen.

Daar staat tegenover dat de Eerste Kamer nauwelijks wetsvoorstellen verwerpt, misstanden bij de uitvoering van wetten niet weet te voorkomen en fracties vrijwel altijd hetzelfde stemmen als hun geestverwanten in de Tweede Kamer.

Van den Braak geeft eerst een beknopte geschiedenis van de Eerste Kamer tot 1995. Hij vertelt wat de positie en functie van de Eerste Kamer is en wie de leden zijn. Dan passeren enkele honderden voorbeelden, waarbij de auteur steeds heel kort duidelijk maakt hoe de wetgevingspraktijk na 1996 uitwerkte. Op een haast encyclopedische wijze neemt Van den Braak ons mee, en dat vergt nogal wat van de lezer.

De corrigerende rol van de Eerste Kamer kon groot zijn als breed werd erkend dat een wetsvoorstel onvoldragen was, toch niet gewenst was of onwenselijke effecten had, eventueel na nadere voorlichting door de Raad van State. Soms was die rol minder groot, als politieke afwegingen de doorslag gaven. De Eerste Kamer werd dan een concurrent van de Tweede Kamer en een structurele hindermacht.

Er is een niet aflatende discussie over de Eerste Kamer. Van den Braak neemt daarin zelf de positie in dat een beperkte hervorming van de Eerste Kamer geboden is. De Eerste Kamer moet gelijktijdig met de Tweede Kamer gekozen worden om een einde te maken aan de huidige situatie waarbij de Statenverkiezingen ook een peiling zijn over het zittende kabinet.

Verder moet het absolute vetorecht van de Eerste Kamer verminderd worden. Een vetorecht zou alleen mogen als een gekwalificeerde (twee derde) meerderheid tegen een wetsvoorstel is. Bij een gewone meerderheid tegen moeten wetsvoorstellen teruggezonden worden, waarna aan de Tweede Kamer het eindoordeel is. Daarmee lijkt mij de belangrijkste betekenis van de Eerste Kamer voor de toekomst aangeduid.