Noblesse oblige

Noblesse oblige, of liever gezegd: gevaar verplicht en dus moeten de politieke elites – een term die voor politieke wetenschappers gemeengoed is, maar voor veel lezers misschien wat provocerend klinkt – zich beheersen in hun zucht om zich met ons te bemoeien. Daarvoor is hoffelijkheid jegens de verschillen in de samenleving vereist. Verschillen zijn immers inherent aan samenleven. Een dergelijke beheerste en hoffelijke opstelling van onze politici noemt Frissen aristocratisch, en dat is wat hij van hen wil: aristocratische politiek.

Gevaar verplicht is een analyse van wat momenteel velen in Nederland bezighoudt: falende politieke leiders, boze burgers, populisme. Het boek is vrij theoretisch en filosofisch van aard, dus je moet er echt even voor gaan zitten. Het biedt geen gemakkelijke oplossingen of ideaalbeelden, dat is niet Frissens stijl. Zijn doel is mensen aan het denken te zetten. Gelukkig gebruikt hij daarbij soms concrete voorbeelden, want in abstracte zin vinden we waarschijnlijk allemaal dat de overheid te bemoeizuchtig is.

Ik weet zelf wel wat goed voor mij is, maar andere mensen zijn een stuk minder verstandig en daarom vinden we het doodnormaal dat de overheid borstvoeding en meer bewegen stimuleert, opvoedingsondersteuning opdringt en mensen ertoe aanzet elkaar op straat te groeten en hun papiertjes in de afvalbak te gooien. Hier worden waarden opgelegd die breed gedeeld lijken te worden in Nederland - gezond leven, goed opvoeden, goede manieren - maar het is de vraag of dat zo is. Wie bepaalt wat een goede opvoeding is? En wat als er partijen aan de macht komen die hier extreme opvattingen over hebben?

Frissen dwingt je na te denken over de consequenties hiervan, maar ook over het alternatief: een overheid die burgers hun gang laat gaan. Kunnen we dat wel aan? Voor bestuurders en beleidsmakers is het interessant dat Frissen stelt dat de overheid - vaak met goede bedoelingen - maatschappelijke problemen creëert, om ze vervolgens op te willen lossen. In een radio-interview noemde hij onlangs het voorbeeld van voortijdig schoolverlaten: door als overheid minimale startkwalificaties verplicht te stellen, maak je van jongeren die zonder dat papiertje van school gaan een probleemgroep.

Maar, zo werpt de interviewer tegen, loopt het anders niet slecht met hen af? Het antwoord is simpel en pijnlijk: misschien wel, maar wat de overheid nu doet, helpt in ieder geval niet en belemmert het zicht op het echte probleem en de mogelijke oplossingen. Het is vast niet wat iedereen wil horen, maar juist daarom zou iedere ambtenaar of beleidsmaker het boek moeten lezen.

Klaartje Peters is bestuurskundig onderzoeker

P.H.A. Frissen, Gevaar verplicht. Over de noodzaak van aristocratische politiek Van Gennep, Amsterdam, 2009, 293 pagina’s, ISBN 9789055154289, € 29,90.