Zeven ‘reservegemeenten’ voor wietproef

De gemeenten Helmond, Hoorn, Lelystad, Midden-Groningen, Roermond, Tiel en Zutphen krijgen waarschijnlijk een rol in de wietproef als controlegemeente. De bevindingen in de 10 gemeenten die meedoen aan het experiment kunnen dan tegen hen worden afgezet. Mocht een gemeente uit de experimenteergroep wegvallen, dan staan de zeven controlegemeenten reserve. 

Niet te hoge verwachtingen
Dat zegt de commissie Experiment gesloten cannabisketen die zich in opdracht van het kabinet over de selectie van gemeenten voor de wietproef heeft gebogen. In haar advies spreekt de commissie zelf over interventiegemeenten en controlegemeenten. Meteen tempert de commissie de verwachtingen ‘ten aanzien van een representatieve, valide en precieze meting van effecten van de gesloten keten’ al flink, gezien het maximumaantal interventiegemeenten. Toch stelt de commissie dat de procesevaluatie van de realisatie van de gesloten keten op zichzelf al essentieel is voor besluitvorming over toekomstig cannabisbeleid.

79 coffeeshops
De commissie heeft 23 geïnteresseerde gemeenten getoetst op geschiktheid voor deelname aan het experiment (eligibility). Dat zijn de criteria die zijn opgenomen in het wetsvoorstel en de ontwerp-AMvB voor deelname aan het experiment, zoals de eis dat alle verkooppunten (coffeeshops) meedoen en het ingezetenencriterium voor de grensgemeenten. Andere uitgangspunten waren: geografische spreiding, voldoende kritische massa, type gemeente (voldoende middelgrote en grote gemeenten, maar ook kleinere gemeenten) en minstens twee grensgemeenten. Dat leidde tot 10 interventiegemeenten met in totaal 79 coffeeshops: Groningen, Tilburg, Almere, Breda, Maastricht, Nijmegen, Arnhem, Zaanstad, Heerlen en Hellevoetsluis. Deze selectie is inmiddels ook al vastgesteld door het kabinet.

Observationele vergelijking
De andere gemeenten zijn niet afgevallen, benadrukt commissievoorzitter André Knottnerus. In ieder geval de zeven hierboven genoemde gemeenten zijn potentiele vergelijkingsgemeenten. Daarover wordt nader besloten door het onderzoeksteam die de groep ook nog gericht kan aanvullen met een aantal grote of middelgrote gemeenten. ‘Ik ga ervan uit dat die aanbevelingen worden meegenomen en gevolgd’, aldus Knottnerus. Het feit dat deze gemeenten volgens de genoemde vereisten buiten de experimenteergroep vallen maakt het onderzoekstechnisch niet onmogelijk om ze in te zetten als controlegemeenten. ‘Het gaat dan om een zogenoemde observationele vergelijking.’

'Behoorlijk goede geografische spreiding'
Grensgemeenten Coevorden, Venlo en Oldambt waren op grond van het ingezetenencriterium niet eligible, maar de commissie adviseert om gezien hun relevante ervaringen met grensoverschrijdende afstemming en samenwerking hen op een andere manier in de evaluatie te betrekken. Coevorden was de enige Drentse gemeente die zich had aangemeld. Onder de interventiegemeenten bevinden zich geen gemeenten uit maar liefst vijf provincies: Utrecht, Friesland, Drenthe, Overijssel en Zeeland. Knottnerus vindt het jammer dat Coevorden niet voldeed. ‘Maar als je ziet wat er overblijft, vind ik dat toch een behoorlijk goede geografische spreiding.’

Input G4 'nog bezien'
De afwezigheid van G4-gemeenten wordt wel als een gemis gezien. De commissie-Knottnerus acht de betrokkenheid van een van de G4-gemeenten van belang gezien de specifieke uitdagingen in deze steden. Utrecht had zich als enige G4-gemeente aangemeld, maar kon niet voldoen aan de eis dat alle coffeeshops zouden meedoen. De commissie of het onderzoeksteam zou nog kunnen kijken hoe de gesloten cannabisketen daar zoveel mogelijk geïmplementeerd kan worden. ‘Het zou goed zijn om Utrecht op enigerlei wijze bij de proef te betrekken, zoals via het uitwisselen van informatie of een vergelijking van bepaalde aspecten van het beleid. We kunnen metingen in grote steden doen en die afzetten tegen gegevens uit de interventiegemeenten.’ De betrokken ministers Ferd Grapperhaus en Bruno Bruins schrijven in hun Kamerbrief ‘te zullen bezien’ hoe van de specifieke expertise van de G4 ten bate van het experiment gebruik kan worden gemaakt.

Scheiding der geesten
Voor Knottnerus is het heel belangrijk dat er alvast een scheiding der geesten is tussen mensen die enthousiast zijn, beweging willen maken en de cannabisketen uit de criminaliteit wil en een groep die daar geen behoefte aan heeft en niet mee willen doen. Het is zaak om de deelnemende gemeenten goed te faciliteren vanuit het rijk. ‘We maken een betrouwbaar en goed gecontroleerd product. Het is belangrijk om daar goed zicht op te hebben. Gemeenten hebben aangegeven dat ze knelpunten ervaren op het gebied van handhaving, ambtelijke capaciteit en juridische steun. Dat moeten met de inzet van het rijk worden opgelost.’

Juridische ondersteuning
De Bredase burgemeester Paul Depla (PvdA), met Rob van Gijzel en Victor Everhardt een van de eerste voorvechters van het experiment met gereguleerde wietteelt, sluit zich daarbij aan. Het kan volgens hem niet zo zijn dat in een landelijk experiment gemeenten de risico’s en gevolgen dragen. ‘We hebben daarover gesprekken gevoerd met de ministers en het is duidelijk dat zij beseffen dat dit een gezamenlijk project is en je elkaar dan goed moet vasthouden.’ Een van de risico’s is hoe een gemeente zorgt dat zij ook voldoende juridische ondersteuning krijgt wanneer een coffeeshop wordt gesloten volgens het nieuwe beleid. We krijgen dan ondersteuning krijgen van het kabinet en de landsadvocaat.’

Extra handhavingscapaciteit
Toezicht en handhaving is een ander punt. Extra capaciteit is dan voorhanden. Stel dat sommige partijen hun markt verliezen en straathandel opzetten om het experiment te frustreren, dan kunnen we die ook echt hard aanpakken.’ Er komt ook een gezamenlijke voorlichting over cannabisgebruik en de gevolgen ervan. ‘Het rijk is echt partner van de gemeenten. Er is budget vrijgemaakt voor dit experiment. Als er straathandel komt, dan zijn we voorbereid en kunnen we op elkaar rekenen en gaan we dat gezamenlijk bestrijden.’

Afscheid van 'halfslachtig gedoogbeleid'
Depla vindt het jammer dat Utrecht niet meedoet en wijst erop dat de VNG graag meer gemeenten had zien meedoen. ‘Maar we zijn gehouden aan de kaders van het regeerakkoord. Dat is de Haagse werkelijkheid. Het experiment moet goed worden georganiseerd, maar tegelijk moeten we reëel zijn in de verwachtingen, aldus Depla. 'Criminaliteit verdwijnt echt niet, maar als we in staat zijn een gesloten cannabissysteem te creëren, is dat erg belangrijk.’ Depla noemt de start van de wietproef het beste nieuws van de week. ‘Na jarenlang dichte deuren in Den Haag en discussies zonder resultaat is er nu de invulling van het experiment met het rijk en nemen we afscheid van het halfslachtig gedoogbeleid.’