‘Ontketen de burgemeester’

Het is onwenselijk dat burgemeesters meer aan misdaadbestrijding gaan doen, want dat ondermijnt hun positie als burgemeester. Dat stelt Jon Schilder hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Vrije Universiteit in een speciaal preadvies dat hij met Jan van der Grinten, advocaat/partner bij Kennedy Van der Laan en docent aan de Universiteit Leiden, opstelde.

U schreef een preadvies voor de Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland over de positie van de burgemeester bij de bestrijding van criminaliteit. Wat is de status van dit preadvies?
‘Zo’n preadvies is een wat deftig woord voor een stuk dat wordt besproken tijdens de jaarvergadering van de vereniging. Deze vond vorige week in Brugge plaats. Het is dus een soort congrespaper. Ons was de vraag voorgelegd of de rol van de burgemeester verandert met allerlei nieuwe bevoegdheden tegen ondermijning die hij heeft gekregen. Het preadvies biedt een overzicht van de bevoegdheden van de burgemeester, waarbij vooral de laatste jaren een belangrijke rolverschuiving is te zien. Vroeger namen burgemeester vooral besluiten tegen overlast, zoals van hangjongeren en drugsdealers, maar nu is het serious business: witwaswinkels, drugspanden sluiten. De burgemeester staat in de frontlinie.’

Waar pleit u voor in het preadvies?
‘Wij pleiten voor het overdragen van bevoegdheden aan andere instanties, zoals de officier van justitie of rechter-commissaris. Die zijn gewend om met zware jongens om te gaan en zijn minder zichtbaar. Wij zeggen: ontketen de burgemeester. Stop die rijdende trein met meer bevoegdheden. Leg een aantal daarvan bij het Openbaar Ministerie of nog beter: bij de rechter-commissaris, die op verzoek van de officier van justitie bijvoorbeeld drugspanden mag sluiten. Daarmee heb je tegelijk de waarborg van een onafhankelijk rechter.’

Is het dan onwenselijk dat de burgemeester meer aan misdaadbestrijding doet?
‘Ja, het is schadelijk voor de positie van de burgemeester en ondermijnt het burgemeestersambt. Het maakt hem kwetsbaar, omdat hij zo zichtbaar is, en ook moet zijn. Daarbij is hij als misdaadbestrijder onvoldoende geëquipeerd, want burgemeesters hebben noch de middelen, noch de opleiding. En als de burgemeester verkozen dreigt te worden is het zeker niet wenselijk om hem die rol toe te meten. Er zouden andere motieven aan zware handhavingsmaatregelen ten grondslag kunnen liggen, met vergaande gevolgen zoals gezinnen met kinderen die dakloos worden. Met name een ingrijpende bevoegdheid als de woningsluiting zou ik eerder aan een rechter-commissaris willen toekennen. Een ander bezwaar is dat de burgemeester steeds meer een bestraffende instantie wordt. De bevoegdheid om een drugspand te sluiten is bedoeld om handel in drugs te stoppen. Maar de maatregel wordt vaak toegepast om een flinke klap uit te delen: wie niet horen wil, moet maar voelen. Dat gebeurt ook in situaties waar de politie slechts een geringe hoeveelheid drugs vindt. Wij waarschuwen tegen deze houding van sommige burgemeesters, want het is een verkeerde ontwikkeling. Een stelling van ons is dat de rechter hier strenger moet toetsen. Op de conferentie was een meerderheid voor deze stelling.'

Nu is een wetsvoorstel in consultatie waarbij burgemeesters ook panden kunnen sluiten als er geweld is om het pand of vrees voor ernstige ordeverstoringen. Wat vindt u daarvan?
‘De regering denkt hier aan sluiting van panden waar handgranaten worden opgehangen of die worden beschoten. Het kan dan noodzakelijk zijn dat zo’n pand dicht moet. Dat is begrijpelijk, maar de nieuwe bevoegdheid is wel erg vaag omschreven. Ik vind het een vergaande bevoegdheid. Het gaat hier ook om woningen.'

In hoeverre komt de rol van misdaadbestrijder in conflict met andere rollen van de burgemeester?
‘Bestrijding van misdaad kan ten koste gaan van andere taken, die horen bij de rol van burgervader, raadsvoorzitter, voorzitter van het college van B&W. Het is dan ook geen wonder dat burgemeesters over dit onderwerp ernstig verdeeld zijn. Regioburgemeesters zijn pleitbezorgers van meer bevoegdheden, burgemeester van de kleinere gemeenten hoor ik wel zeggen dat hun rol als burgervader in de verdrukking komt. Ze beklagen zich dan dat de bestrijding van drugscriminaliteit onevenredig veel tijd kost.’

Thom de Graaf, vicepresident van de Raad van State, pleitte er in zijn Hayo Apothekerlezing voor om regioburgemeesters die bevoegdheid voor de kleinere gemeenten te geven.
‘Regioburgemeesters hebben andere problematiek en zijn meer ervaren. In zoverre vind ik het een interessante gedachte. Desondanks vind ik het vreemd dat je dan een tweedeling krijgt in type van burgemeesters in ons land. Mijn mening is dat de burgemeester zich moet beperken tot zijn klassieke taken en niet belast moet worden met criminaliteitsbestrijding, ook de regioburgemeesters niet.'

Tot slot, hoe werd er binnen de vereniging over gedacht?
‘Rust burgemeesters niet uit met meer bevoegdheden tegen criminaliteit, belast hen daar niet mee. Daar was een grote meerderheid het duidelijk mee eens. Ook werd het pleidooi ondersteund dat de rechter de burgemeester kritischer volgt bij ingrijpende maatregelen zoals woningsluiting. Voorkomen moet worden dat een burgemeester onder het mom van 'herstelmaatregelen' feitelijk straffen aan het uitdelen is. Overigens is er al een zekere kentering in de jurisprudentie van de Raad van State te zien. Met individuele omstandigheden moet de burgemeester nu meer rekening houden dan vroeger. Daarbij merk ik nog op dat de wetgever de woningsluiting bedoeld heeft als ultimum remedium, dus als laatste redmiddel. Het zou mooi zijn als dit uitgangspunt ook duidelijk in de jurisprudentie tot uitdrukking komt.’