Probeer conflicten rondom erfgoed voor te zijn

Er zijn drie manieren waarop men kan omgaan met betwist erfgoed: verwijderen, aanpassen of behouden. Dat staat in de Unesco-handreiking die de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) aandraagt nu discussies oplaaien als gevolg van de Black Lives Matter-demonstraties. Verstandige beleidsmakers proberen conflicten voor te zijn.

Vervelende verrassingen

Wat de gekozen aanpak ook is, er moet niet te lang gewacht worden. ‘Wie zijn erfgoedbeleid niet tijdig afstemt op de toekomst, komt voor vervelende verrassingen te staan’, staat in de handreiking uit 2017. Polemiek en discussies rondom erfgoed zijn volgens de Nederlandse Unesco-commissie geen probleem, omdat die het erfgoed levend houden. ‘Onverschilligheid is voor erfgoed een groter gevaar.’

Ter plaatse

In Rotterdam deed de gemeente eerder deze maand aangifte vanwege het bekladden van onder andere het Witte de With-kunstcentrum. In Amsterdam werd het standbeeld van Mahatma Gandhi op de Churchill-laan met rode verf beklad. Minister Van Engelshoven (Cultuur, D66) sprak zich uit over het beeld van Jan Pieterszoon Coen in Hoorn: ‘Met het weghalen van een beeld verander je de geschiedenis niet’. Maar ze zei ook dat men ter plaatse moet uitmaken of het terecht is dat het beeld er staat.

Verwijderen

Als er in de samenleving nauwelijks draagvlak is voor het behoud van bepaald erfgoed, stelt de handreiking, kan verwijdering een oplossing zijn. Meestal is het dan verbonden met een verhaal dat door de meerderheid als achterhaald wordt beschouwd. Maar als er grote groepen zijn die nog wel waarde aan het erfgoed hechten, dan kan zo’n strategie leiden tot nieuwe onvrede.

Compromis

Erfgoed kan aangepast worden. Het Witte de With-kunstcentrum in Rotterdam gaat bijvoorbeeld de naam veranderen. ‘Het kan de ideale oplossing zijn in gevallen waarin het gewraakte erfgoed behalve tegenstanders ook verdedigers heeft.’ Maar de verschillende partijen moeten zich in het compromis kunnen vinden. In Eindhoven verzet de LPF zich tegen het aanpassen van de sinterklaas-intocht.

Pijnlijk

Het kan zijn dat een compromis niet geaccepteerd wordt omdat het erfgoed daardoor verwijst naar een pijnlijk verleden. ‘In zo’n geval kan de acceptatie van het aangepaste erfgoed worden vergroot door mede aandacht te schenken aan personen die afkomstig waren uit dezelfde groep als de daders, maar het hebben opgenomen voor de slachtoffers.’

Behoud

Bij behoud van het erfgoed kan de context wel aangepast worden, zoals in Hoorn jaren geleden gebeurde door op het beeld van Coen de tekst toe te voegen: ‘Volgens critici verdient Coens gewelddadige handelspolitiek in de Indische archipel geen eerbetoon’. Daarmee is de discussie over dat beeld echter nog niet beslecht.

Zuid-Afrika

De handreiking verwijst bij de bespreking van het behouden van erfgoed naar Zuid-Afrika, waar de regering elke bevolkingsgroep zijn eigen monumenten gunt. ‘In een etnisch zo verdeelde samenleving als die van Zuid-Afrika is dat wellicht verstandiger dan vruchteloos zoeken naar een gezamenlijk verhaal dat alle uiteenlopende perspectieven zou kunnen verenigen.’

Zelden bevredigend

Maatwerk is geboden, maar beleidsmakers moeten nu al nadenken over mogelijk scenario’s en niet wachten tot problemen zich acuut voordoen. ‘Oplossingen die ad hoc en onder druk moeten

worden bedacht zijn achteraf zelden bevredigend.’ Ze kunnen bijvoorbeeld in gesprek gaan met gebruikers om de behoeften en wensen in kaart te brengen. ‘Verstandig erfgoedbeleid betekent: conflicten vóór zijn.’