Italië zoekt balans tussen steun en controle

Miljardenfraudes met bouwbonussen in Italië doen het ergste vrezen voor wat er met de vele Brusselse euro’s aan coronaherstelgelden voor dat land gaat gebeuren. ‘Als een bonus te genereus is, trekt hij ook bedriegers aan.’

Werken aan spookpanden; nooit gestarte herstructurering; valse facturen; nietbestaande controles; off-shore en lege vennootschappen op naam van niet-huurders. Geld dat in Cyprus of Dubai belandde en werd omgezet in edelmetaal of in cryptocurrencies zoals bitcoin of ethereum.

Die waren bedoeld om de door corona-lockdowns volledig tot stilstand gekomen bouwsector weer leven in te blazen. Dankzij overheidscontroles lekte de toekenning van niet-bestaande belastingkredieten uit. ‘Een verontrustend beeld, waarin de georganiseerde misdaad geen enkele moeite had zich te nestelen’, aldus Ernesto Maria Ruffini, directeur van de Italiaanse belastingdienst.

Niet alleen de media in Italië stonden bol van de beschamende flessentrekkerij, ook in Nederland was het even groot nieuws onder de noemer geknoei met Europese subsidies. Om een misverstand uit de wereld te helpen: de bonussen, die huiseigenaren helpen bij renovaties, maakten niet allemaal deel uit van de financiering in het kader van het Europese coronaherstelplan. Maar fraude met overheidsgeld was het zeker.

Gevelrestauratie

De kern van de zaak: de belastingvoordelen die huiseigenaren krijgen door hun woning te renoveren, kunnen ook als betaling worden gebruikt. Een wet uit 2020 biedt de mogelijkheid te kiezen voor de verkoop of een korting op de factuur van de belastingaftrek die is bestemd voor maatregelen met betrekking tot maatschappelijk erfgoed en het herstel ervan, de verbetering van de energie-efficiëntie, anti-seismische maatregelen, gevelrestauratie en de installatie van elektrische laadpalen.

Het fraudecircuit werd in hoofdzaak op gang gebracht door een mogelijkheid: het meermaals — onbeperkt — toekennen van kredieten. De kredieten kunnen namelijk door de rechthebbende eigenaren van onroerend goed worden verhandeld, in feite door ze aan derden te verkopen, of door ze te verrekenen met de facturen van hun eigen leveranciers. Daardoor worden de kosten van de verbeteringen aan het onroerend goed in feite door de Italiaanse schatkist betaald. De manier van verrekening maakte het mogelijk de bonussen snel te gelde te maken, maar het stimuleerde ook de criminele vindingrijkheid van gewetenloze bedrijven en particulieren.

De geregistreerde fraudes bij het overdragen van belastingvoordelen hadden betrekking op de gevelbonus, de ecobonus, de leasewinkelbonus, de seismische bonus, en de zogeheten superbonus. De misdrijven hadden vooral betrekking op belastingvoordelen, waarvoor volgens de 2020-wet geen voorafgaande controle was vereist. Aan de basis van het schandaal ligt de ‘gevelbonus’ uit 2019, waartoe de toenmalige regering-Conte opdracht had gegeven. Die wet voorzag in een vergoeding van 90 procent op de in 2020 en 2021 gemaakte kosten van reiniging en buitenschilderwerk, gericht op het herstel of de restauratie van de buitengevels van de gebouwen. Een uitgavenmaximum en een referentieprijslijst ontbraken.

Verlammende werking

Slechts 3 procent van de fraudegevallen heeft betrekking op de Superbonus 110, die werd ingevoerd in 2020 voor de energierenovatie van openbare en particuliere gebouwen. In dat mede door Brussel gefinancierde herstelplan is 15 miljard uitgetrokken voor de efficiëntie en renovatie van gebouwen. Daarvan is 14 miljard bestemd voor energie-efficiëntie en seismische efficientie: 10 miljard voor projecten die al vóór het herstelplan waren opgestart en nog moeten worden afgerond, en 4 miljard voor nieuwe projecten.

De procedure voor het aanvragen van de Superbonus is complex en omvat de tussenkomst van professionele partijen, die elkaar controleren. Met name is een rol weggelegd voor de zogeheten ‘verdediger’, die de gevraagde prijzen moet controleren en valideren door ze te vergelijken met de officiële adviesprijzen. Duidelijk is dat de ingewikkelde procedure enerzijds de kans op fraude verkleint en anderzijds een verlammende werking kan hebben op de vastgoedsector die op weg is naar verduurzaming. ‘De grote fraude was al beteugeld met een anti-fraude decreet van november 2021, dat een speciaal goedkeuringsvisum en certificering ook voor de andere bonussen — niet alleen de Superbonus 110 — invoerde. Maar dat decreet kwam nadat het kalf al verdronken was. Het probleem is wat in het voorgaande jaar niet is gedaan’, verklaarde Pasquale Saggese van de Nationale Stichting van Accountants.

De nieuwe beperking van november vorig jaar, die ook de meervoudige overdracht van belastingvoordelen blokkeerde, is verkeerd gevallen bij de bouwbedrijven. De nationale vereniging van bouwondernemers (ANCE) heeft gevraagd een einde te maken aan de voortdurende wijzigingen van de regels inzake de Superbonus en de bouw premies. ‘Het doel om fraude aan te pakken is eerlijk’, onderstreept voorzitter Gabriele Buia, ‘maar het is niet mogelijk om voortdurend duizenden burgers en eerlijke zakenlieden te treffen die zich bezighouden met energie- en seismische herontwikkeling, die nu de contractuele voorwaarden met de eigenaars zullen moeten herzien. Dit zal leiden tot duizenden meningsverschillen en een blokkade van de markt.’

Prijsstijgingen

Premier Draghi wilde eind vorig jaar de Superbonus voor appartementen verlengen en die voor gezinswoningen beperken. Het parlement besloot echter om de gehele Superbonus te verlengen. ‘Dat besluit heeft geleid tot een stijging van de prijzen van grondstoffen die worden gebruikt voor energie-efficiëntie. De CO2 - uitstoot daalt, maar niet in die mate dat een prijsstijging gerechtvaardigd is’, aldus Draghi. Volgens de minister van Economische Ontwikkeling Giancarlo Giorgetti ligt de schuld bij het parlement. ‘We steken veel geld in de bouw. Steun daaraan in de moeilijkste fase van de pandemie had zin en heeft zeker bijgedragen aan de groei. Maar nu zijn we een sector aan het drogeren waar het aanbod van bedrijven en arbeidskrachten beperkt is. We verhogen de prijzen en dragen bij tot de inflatie.’

Niettemin stond een meerderheid in het parlement op de bres voor het loslaten van de greep die de regering had gelanceerd tegen fraudeurs, een beperking die meervoudige overmakingen van belastingkredieten door bedrijven met bouwbonussen verbood. De regering is vervolgens aan de slag gegaan om een evenwicht te vinden tussen de strijd tegen de fraude en de behoeften van de economie.

Zo werden enkele correcties aangebracht: het proces van toekenning van het belastingkrediet van de bouwbonussen, een proces dat was vertraagd door de lopende onderzoeken, werd vrijgegeven. Daardoor is het nu mogelijk om het belastingkrediet driemaal toe te kennen en alleen ten gunste van banken, verzekeringsmaatschappijen en financiële tussenpersonen. Maar het krediet kan niet worden opgeknipt. Daarvoor werd een unieke identificatiecode van het toegekende krediet ingevoerd om de traceerbaarheid mogelijk te maken.

Een ander belangrijke wijziging betreft de invoering van strafrechtelijke sancties voor de technici die betrokken zijn bij gecertificeerde verklaringen: wie geen relevante informatie verstrekt over de technische vereisten van het interventieproject of over de daadwerkelijke uitvoering ervan, of de juistheid van de uitgaven valselijk certificeert, zal worden gestraft.

Ten slotte kunnen premies alleen worden erkend als de verbouwingen worden uitgevoerd door reguliere en gekwalificeerde bedrijven die de veiligheidsvoorschriften op de bouwplaatsen respecteren.

Herstelplan

‘Het nieuwe decreet is een stap vooruit in het beteugelen van het gebruik van de bonuscertificaten als een vorm van ‘belastinggeld’, maar op zich voorkomt het geen fraude’, zegt Carlo Cottarelli, directeur van het Observatorium voor Overheidsrekeningen van de Katholieke Universiteit van Milaan. ‘Het voorkomt evenmin het kernprobleem dat zich bij deze genereuze bonus voordoet: een te grote druk op een beperkte bouwcapaciteit met prijsopdrijving als gevolg. De fraude was overigens geconcentreerd in de zogenaamde ‘gevelbonus’, die geen deel uitmaakt van de financiering van het Herstelplan.

Het Herstelplan omvat wel de ecobonus van 110 procent voor de milieuverbetering van woningen. Cotarelli: ‘Deze laatste regeling werd tot dusver niet getroffen door fraude, maar blijft kwetsbaar voor het tweede probleem dat ik noemde, namelijk het creëren van druk op de prijzen — onder meer als gevolg van de onverschilligheid van de koper ten aanzien van de door de verkoper aangerekende prijzen, aangezien de rekening volledig door de staat werd betaald.’ Italië heeft zijn les geleerd, maar de oplossing is nog niet in zicht.

Volgens de controlegegevens van het Nationaal Agentschap voor nieuwe technologieën, energie en duurzame economische ontwikkeling (ENEA) van begin dit jaar, zijn er 107.588 interventies gepleegd met betrekking tot de Superbonus 110. Hoeveel mensen nog zullen proberen te frauderen? Om de belastingmisdrijven aan banden te leggen, zou de regering kunnen overwegen de vrijgevigheid te verminderen, zoals zij voor de gevelbonus heeft gedaan (van 90 naar 60 procent). Dit geheel in de lijn die Carlo Cotarelli propageert: ‘Als een bonus te genereus is, trekt hij ook bedriegers aan.’