Productiviteitsgroei overheid blijft steken

Hoewel het totaal aantal ambtenaren bij alle uitvoeringsorganisaties van de overheid in de afgelopen jaren met 12 procent groeide, hield de groei van de productie daarmee geen gelijke tred: die bleef beperkt tot drie procent.

Dat blijkt uit cijfers van adviesbureau PwC dat de productiviteitsgroei in de periode 2015-2021 becijferde. De gemiddelde productiviteit van Nederlandse uitvoeringsorganisaties daalde in die periode met negen procent. De kwaliteit van de dienstverlening bleef op hetzelfde niveau.

Slimme ingrepen

De onderzoekers trekken daaruit de conclusie dat voor de uitvoering van beleidsplannen daardoor steeds meer mensen nodig zijn. En dat op een moment dat de arbeidsmarkt extreem krap is. Verbeteringen zijn in hun ogen dus noodzakelijk. ‘Een analyse van 95 procent van de uitvoerende organisaties die onder de rijksoverheid vallen toont dat het mogelijk is via slimme ingrepen ruimte te creëren voor nieuwe maatschappelijke uitdagingen’, aldus PwC-expert publieke sector Sander van Veldhuizen. ‘Mogelijke verbeteringen zijn taken op een logische schaal clusteren, uitvoeringsorganisaties voorzien van praktische hulp om hun IT-kwaliteit te verhogen en betere kennisborging binnen de organisatie waardoor de externe inhuur bij uitvoeringsorganisaties kan dalen.’

Tienduizenden banen

‘Tussen uitvoeringsorganisaties onderling zien we opvallende verschillen’, zegt zijn collega Selwyn Moons. ‘De productiviteitsontwikkelingen lopen uiteen van een daling van circa dertig procent tot een stijging van circa veertig procent.’ Die spreiding laat volgens hem zien dat er onderling veel te leren valt. ‘Als uitvoeringsorganisaties van de overheid hun productiviteit op peil hadden kunnen houden, had dit tienduizenden banen kunnen vrijspelen en daarmee een deel van de personeelstekorten in de publieke sectoren kunnen opvangen.’

Externe inhuur

Het behouden van medewerkers en het borgen van kennis in de organisatie is volgens de PwC-onderzoekers cruciaal. Uitvoeringsorganisaties die maximaal tien procent van hun personeelslasten besteden aan inhuur blijken in de regel tien tot dertig procent hogere productiviteit te hebben. Moons: ‘Externe inhuur is doorgaans voor een beperkte periode, en door herhaaldelijk opnieuw personeel te moeten inwerken een risico voor duurzame kennisborging. Het opstellen van ‘inhuurbeleid’ om externe inhuur structureel onder tien procent van de personeelslasten te brengen, kan – gecombineerd met beleid om kennisborging te verbeteren – de productiviteit met tien tot dertig procent laten stijgen.’

IT-modernisatieplan

De data-analyses tonen dat uitvoeringsinstanties die hun IT-systemen op orde hebben – en houden – een gemiddeld hogere productiviteit hebben, tot wel 38 procent hogere output. Van Veldhuizen: ‘Uitvoeringsorganisaties met IT-problemen zijn dus erg geholpen als de knelpunten in de IT beheersbaar worden. Dit vraagt onder andere een plan voor groot onderhoud aan de digitale systemen van de Nederlandse uitvoeringsorgansaties. Sluipenderwijs leidt achterstallig onderhoud van IT-systemen tot risico’s voor continuïteit van de dienstverlening en daarmee op termijn tot het niet kunnen inpassen van nieuw beleid’, stelt hij.