Crisis? Probeer het eens met meer ambtenaren

Door de veelheid aan urgente dreigingen en crises verkeert de samenleving in permanente staat van chagrijn en agitatie. Frits van der Meer, hoogleraar bestuurskunde, ziet een deel van de oplossing in het aanstellen van meer ambtenaren.

In een essay in Binnenlands Bestuur stelt Van der Meer dat om de muur van afstand tussen overheid en burger te slopen, er meer ambtenaren bij moeten komen. Ambtenaren met toegesneden competenties, wel te verstaan. De enkele jaren geleden ingezette groei bij gemeenten en rijk is volgens hem goed, ‘maar het is wel van belang dat dit nieuwe personeel op dat contact met burgers is gericht.’ Met name daar ontbreekt het op dit moment nog te veel aan, aldus de hoogleraar.

Ambtelijke kwaliteit

Wat nodig is om het vertrouwen van veel burgers in de politiek te herwinnen, is om te beginnen met het vergroten van de interesse van de politiek – zowel van bestuurders als van volksvertegenwoordigers – in de haalbaarheid en uitvoerbaarheid van beleid, de kwaliteit van wetgeving en in de ambtelijke kwaliteit en de ambtelijke organisatie. ‘Dat betekent meer aandacht en ruimte voor juridische kennis en met name voor de politiek-maatschappelijke implicaties daarvan’, stelt Van der Meer. ‘Ga als bestuur ervan uit dat behoeften, zelfredzaamheid, wensen en mogelijkheden van burger tot burger kunnen verschillen. Dat betekent dat je niet een standaardprofiel van burgers moet hanteren, maar moet uitgaan van mensen uiteenlopende wensen en mogelijkheden.’

Menselijke maat

Uitvoerders moeten de ruimte krijgen om daarop in te spelen. Dat vraagt volgens hem wel van een evenwichtsoefening, want een focus op onderscheiden behoeften en mogelijkheden van burgers mag de rechtsgelijkheid niet in de weg zitten. ‘Anders krijgt men de kous op de kop bij de rechter. Dat laatste hoeft ook niet wanneer die menselijke maat vorm krijgt in een verbeterde toegang van minder geprivilegieerde burgers tot de overheid. Daar ligt een prachtige taak voor de gemeente, gegeven de nabijheid van de gemeente bij burgers. Dan kunnen ambtenaren een technocratische perceptie van burgers vermijden. Het zijn dan geen te behandelen ‘gevallen’, maar mensen.’

Standaard burger

Zaak is, zo vervolgt de bestuurskundige, niet uit te gaan van een gewenst profiel van een bureaucratisch competente en digitaal vaardige burger/klant, die de taal van de overheid spreekt. ‘Die ‘standaard’ burger bestaat niet. Minder bureaucratisch vaardige burgers raken zo het spoor bijster en belanden tussen wal en schip. Om te bouwen aan de acceptatie van overheidsgezag gaat het om de zichtbaarheid van bestuur, het bieden van ruimte aan burgers, ambtenaren en volksvertegenwoordigers en minder om incidenten en mediahypes’, aldus Frits van der Meer.

Tegenspraak

Wel waarschuwt hij ervoor te waken burgers vanuit de politiek in alles te plezieren. ‘Spreek soms ook tegen. Maar uitleg, onderbouwing en verantwoording van daden is dan wel essentieel. Dat betekent burgers serieus nemen, maar niet in alles tegemoetkomen. Dat geldt voor elk overheidsoptreden. Neem bij de oplossingen van crises en problemen elkaar als overheden en maatschappelijke partijen serieus en probeer onderling vliegen afvangen te vermijden: united we stand en divided we fall’, besluit hij.

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 17 van deze week.