Financieringsinstrumenten van een moderne overheid

Social impact bonds, fondsen en crowdfunding.

Welk instrument past het beste bij het (maatschappelijke) doel wat bereikt moet worden en op welke wijze bepaal je wel instrument het meest geschikt is? In dit artikel schetsen wij de verandering die wij bij gemeenten en provincies zien: van klassieke subsidie naar de inzet van ‘nieuwe’ financieringsinstrumenten. Wij geven een kijkje in de andere financieringsinstrumenten die er zijn en hoe je kunt bepalen welk instrument je inzet. Dit op basis van het onderzoek “Financiering van de toekomst” dat we recent voor provincie Flevoland mochten uitvoeren.

Staatssecretaris Tamara van Ark van Sociale Zaken en Werkgelegenheid roept gemeenten op om vaker gebruik te maken van Social Impact Bonds (SIB’s). De SIB is een financieringsinstrument dat ingezet kan worden om maatschappelijke doelen te bereiken. De SIB is dus geen doel op zich. Van essentieel belang is om een goede afweging te maken van het in te zetten financieringsinstrument. En dit is de uitdaging waar nu veel overheden voor staan.

Financieringsinstrumenten en de rol van de overheid

Subsidies waren lange tijd het belangrijkste financiële instrument. Maar de rol van de overheid, en de positie die zij inneemt, is fors aan het wijzigen. Vraag-gestuurd is hierbij het centrale begrip. Dit betekent niet wachten tot een vraag op de mat ligt, maar actief participeren in samenwerkingen met andere overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties. En het gaat vervolgens om mee-ontwikkelen en meefinancieren en samen een innovatief financieel arrangement ontwikkelen en schakelen op verschillende niveaus.

Er zijn veel nieuwe (of nog beperkt) ingezette financieringsinstrumenten beschikbaar die provincies en gemeenten in staat stellen om de opgaven aan te pakken die zich in de komende jaren aandienen. Deze ondersteunen bij een nieuwe relatie met de samenleving. Als meest kansrijke instrumenten zien wij: Esco’s, CESCO’s, Impact Bonds, Small Business Innovation Research, Converteerbare leningen, Participaties, Achtergestelde leningen, Garantstellingen, en Matched crowdfunding. In dit overzicht vind je meer uitleg over deze financieringsinstrumenten.

Op welke wijze kan de inzet van financiële instrumenten worden vergroot?

Voor Provincie Flevoland deden wij recent onderzoek (art. 217a) naar het provinciaal financieringsinstrumentarium met als titel ‘Financiering van de Toekomst‘.

In Flevoland is de vraag beantwoord:

“Op welke wijze kan Flevoland in de toekomst optimaal gebruik maken van reeds bestaande en nieuwe financieringsinstrumenten?”

Vanuit een scherp beeld van de provinciale ambities en de nagestreefde rol in het realiseren van de plannen zijn vervolgens financieringsinstrumenten in beeld gebracht die hier bij kunnen ondersteunen. Ook is gekeken naar de wijze waarop de organisatie geëquipeerd is om op een andere manier naar financieringsinstrumenten te kijken. Voor Flevoland heeft dit geleid tot concrete veranderingen in de organisatie én de beleidsvorming binnen de provincie, zoals:

• binnen de organisatie wordt een functie ingericht over financieringsinstrumenten, zodat specialistische kennis beschikbaar is, waarbij risicoaspecten en compliance belangrijke onderdelen zijn;
• de medewerkers die met financieringsinstrumenten in aanraking komen zijn periodiek van de ontwikkelingen op de hoogte . Dit zorgt voor voldoende kennis om financieringsinstrumenten  afgewogen in te zetten.
• Er is een toegenomen bekendheid met de mogelijkheden van financiële instrumenten, maar ook een bewustzijn (zowel politiek en bestuurlijk als ambtelijk) van de risico’s hiervan.
• Er is een handelingsperspectief gecreëerd om in de fase van beleidsvorming een goede instrument-afweging te maken (zie kader hierna) en deze te motiveren.
• Tenslotte is het uitgangspunt gedeeld dat juist bij een andere publieke rol, met andere financiële instrumenten, een maatwerk-aanpak nodig is. Zowel voor de totstandkoming van een project als voor de besluitvorming hierover. Door Provinciale Staten wordt gekozen voor kennisopbouw per situatie, waarbij dan aandacht is voor risico en compliance aspecten. In voorstellen die aan Provinciale Staten worden voorgelegd moeten de verschillende mogelijkheden tegen elkaar worden afgewogen.

Ondersteunend hulpmiddel – afwegingstool

Voor Provincie Flevoland hebben wij als hulpmiddel een stappenplan opgesteld om de provincie te helpen bij de inzet van nieuwe instrumenten. Het proces van keuze/creatie van instrumentarium bestaat uit een aantal te nemen stappen:

1. Startpunt vastleggen: waar komt de vraag/het idee vandaan?
2. Team: wie gaan het instrument selecteren/opzetten?
3. Mogelijkheden: welke instrumenten zijn beschikbaar?
4. Algemene uitgangspunten: wat wil de provincie met haar instrumentarium, welke rol is passend?
5. Afwegingskader: wat zijn de randvoorwaarden waaraan het instrument zal moeten voldoen en daarmee tot keuze voor een bepaald instrument (of meerdere instrumenten).

Als onderdelen in de laatste stap kan gedacht worden aan bijvoorbeeld: de beleidstheorie (Op basis van welke beleidstheorie wordt de keuze gemaakt? Hoe draagt het provinciale instrument bij aan de realisatie van de provinciale beleidsdoelstelling?) en het aspect financieel (Wat zijn de financiële afwegingen? In hoeverre is de provincie bereid als gevolg van het instrument een risico te lopen op de eigen financiële positie?).

Hiermee is er dus niet sprake van het aflopen van een beslisboom om een instrument te kiezen, maar een werkwijze die er toe bijdraagt om op een andere manier te gaan werken als het gaat om financiële instrumenten.

Passende financieringsinstrumenten in de praktijk

Of een instrument vervolgens ook ingezet kan worden hangt af van de visie die er is over de aan te nemen rol van de provincie, en vereist zoals ook dat de organisatie hiertoe geëquipeerd is. Het inzetten van een palet aan financiële instrumenten is ons inziens een kernactiviteit geworden van provincies en gemeenten, maar dit heeft zich nog niet altijd vertaald in voldoende kennis. Ook het daadwerkelijk als publieke organisatie vertrouwd raken met de andere rol vereist een serieuze aanpak en misschien zelfs een forse cultuurverandering. Flevoland pakt dit onderwerp als een van de eerste in Nederland nu op.

“Dankzij het onderzoek van KplusV is het aanbod aan nieuwe financiële instrumenten inzichtelijk geworden. We hebben een concrete agenda kunnen maken voor de provinciale organisatie om, passend bij onze provinciale rol, eigentijdse instrumenten goed in te gaan zetten” Gerbe de Vos, concerncontroller

Meer weten?

Wil je ook meer informatie over het inzetten van financieringsinstrumenten zoals Social Impact Bond, Revolverende fondsen en de passende rollen als overheid hierbij? Of ben je als overheid op zoek naar ondersteuning om als organisatie anders te gaan samenwerken en je rol te pakken? Neem dan contact op met Edwin Netjes, Rosanne Koning of Laura Nijman (financiële instrumenten) of Ellen Steijvers (veranderende overheidsrollen), wij vertellen je er graag meer over en helpen je graag bij dit thema.