Ketensamenwerking is geen wondermiddel

Gemeenten moeten alleen met ketensamenwerking beginnen als aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Dat blijkt uit onderzoek "Ketenen of ontketenen?" van Diana Vonk van de gemeente Dordrecht.

Afbreukrisico
“Kijk bij voorkeur naar een alternatief en indien deze niet aanwezig is, onderzoek dan de haalbaarheid van de ketensamenwerking” is de eerste aanbeveling in haar onderzoek naar ketensamenwerking en ketenregie in het maatschappelijk veld. ‘Ik adviseer om het niet te doen als je niet aan een aantal voorwaarden voldoet. Ketensamenwerking vraagt veel van de gemeente en haar partners. Het is kostbaar en heeft door de complexiteit een hoog afbreukrisico’, aldus Vonk.

Bestaande samenwerking
De winst van ketensamenwerking ligt in effectiviteit en efficiëntie. ‘Je kunt maatschappelijke resultaten behalen die anders niet mogelijk zijn.’ Als gemeenten voor ketensamenwerking kiezen, kunnen ze het beste op bestaande samenwerking voortbouwen en de tijd te nemen om de samenwerking gefaseerd in te voeren. ‘Je moet daar al snel enkele jaren voor uittrekken. Men wil graag snel resultaat zien, maar het gaat nu eenmaal langzaam. Ketensamenwerking vraagt tijd, aandacht, geld en ruimte. Je moet er in willen investeren. Kijk daarom eerst naar wat er al is en bouw daar op voort.’

Ketendoelstelling boven organisatiedoelstelling
Verder moet in de strategiebepaling de ketendoelstelling altijd boven de organisatiedoelstelling staan. ‘Het gebeurt wel dat de ene organisatie investeert en de andere profiteert. Het UWV zet zich in om mensen aan het werk te krijgen, maar de Sociale Dienst hoeft minder uitkeringen te verstrekken. De gemeente betaalt voor preventie, maar de provincie profiteert van minder jeugdzorg. Daar moet echt aandacht voor zijn in de onderhandelingen. Stel het organisatiebelang niet boven het ketenbelang.’

Voorwaarden
Vonk maakte een lange lijst met voorwaardelijke aspecten voor ketensamenwerking. Een van die aspecten is duidelijke afspraken te maken die zowel bestuurlijk als in de uitvoering helder zijn en die ook na te komen. Verder moeten partners in de keten vertrouwen hebben in elkaar. En dat zijn er nog maar een paar. ‘Er zijn zoveel voorwaarden dat de kans groot is dat ketensamenwerking niet lukt. Het hangt ook af van de chemie in een stad. Hoe korter de lijnen en hoe duidelijk de taken en verantwoordelijkheden al zijn, des te gemakkelijker ketensamenwerking is.’

Politiek
De politieke realiteit is vaak wel dat snel resultaat gewenst is. ‘Dat is een lastig gegeven. Ook door koerswijzigingen die halverwege worden ingevoerd. Je moet niet iedere vier jaar van beleid switchen.’ Voor ketensamenwerking moet ook voldoende geld worden gereserveerd. ‘Voor een gezamenlijk ict-systeem of voor overlegstructuren. Instellingen worden nu vaak betaald op output en niet op samenwerking.’

Middenmanagement overgeslagen
Communicatie, zowel horizontaal als verticaal, is belangrijk om draagvlak te creëren. Bestuurders hebben nogal eens een ander beeld van de praktijk dan deze in werkelijkheid is. ‘Iedereen moet hetzelfde doel kennen. Met name het middenmanagement wordt nogal eens overgeslagen, terwijl die een cruciale rol hebben: zij moeten de mensen vrijmaken.’ Een overlegplatform moet uitkomst bieden. ‘Nu is er vaak een stuurgroep en een praktijkoverleg, maar wordt het middenmanagement vergeten.’

Regierol gemeenten
Tot slot moet de gemeente duidelijk haar regierol bepalen en hierover duidelijk zijn naar haar partners, zodat die van tevoren weten wat ze van de gemeente kunnen verwachten. ‘Begin je een keten omdat het wettelijk verplicht is of uit maatschappelijke betrokkenheid? Dit bepaalt hoe je kunt sturen. In het eerste geval heb je instrumenten tot je beschikking, maar dat is niet per definitie succesvol. In het tweede geval moet je meer verleiden en kan de kans ook groter zijn dat het slaagt.’