Integriteit: een verborgen deugd

De hal van een gemeentehuis ergens in Nederland. Bij de afdeling burgerzaken is het overzichtelijk druk. Op een wand naast de servicebalie hangt prominent een foto van een medewerker die een beetje verlegen, maar zonder meer vriendelijk in de lens kijkt. Onder de foto de tekst 'Onze meest integere medewerker van het afgelopen jaar 2015'.

Het zal meteen duidelijk zijn dat dit tafereel niet echt bestaat. Maar waarom eigenlijk niet? Integriteit is tegenwoordig toch een kernwaarde in bestuurlijk Nederland? We hebben allerlei wet- en regelgeving, trainingen, functionarissen, protocollen, noem maar op, om de integriteit van het openbaar bestuur te waarborgen. Waarom zou het onvoorstelbaar zijn dat een gemeente op deze manier een buitengewoon integere werknemer in het zonnetje zet?

Er worden wel degelijk prijzen uitgereikt op integriteitsgebied. Internationaal is er de Integrity Award van Transparency International en in eigen land kennen wij bijvoorbeeld de Ien Dales Integriteitsaward. Maar het valt op dat de winnaars hun prijs meestal hebben verdiend omdat zij óf misstanden hebben onthuld óf doortastend en tegen de stroom in toch het thema integriteit op de kaart hebben gezet. Voor het zélf integer zijn krijgt iemand bijna nooit een prijs.

Op zich is dat natuurlijk niet zo gek. Integer handelen, speelt zich meestal in het verborgene af. Denk maar aan de medewerker die een collega erop aanspreekt als die seksistische grappen maakt of die ‘nee’ zegt tegen een verzoek van een kennis om buiten de officiële kanalen om informatie over een aanbesteding te verstrekken. Bovendien kleven aan integriteitskwesties ook vaak (personeels)vertrouwelijke aspecten. Dat maakt dat het niet voor de hand ligt dat integer gedrag in bredere kring opvalt. In de meeste gevallen zal betrokkene er ook helemaal niet om staan te springen dat hij of zij als lichtend voorbeeld in de hal komt te hangen.

Een gevolg is wel dat integer gedrag onzichtbaar blijft. In de media wordt berichtgeving over integriteit gedomineerd door negatieve voorbeelden. Als het over integriteit gaat, is het ergens hommeles. Er zijn geen rolmodellen, alleen – al dan niet vermeende – zondaars. Op die manier lijkt het bijna alsof integriteit zelf een probleem is. Als een organisatie laat weten intensief in integriteit te investeren, nou dan moet daar wel iets behoorlijk mis zijn, zo gaat men bijna denken.

Daarom is het zo jammer dat wij niets horen van al die ambtenaren en bestuurders die heel erg bewust en zorgvuldig omgaan met gemeenschapsgeld, met informatie, met bevoegdheden of met de waardigheid van andere mensen. Dat voorbeeldige gedrag speelt zich vrijwel altijd in het verborgene af. Het maximale wat ik wel eens hoor is dat iemand een ander als door en door integer bestempelt. Helaas dus, geen foto in de hal voor de ‘meest integere medewerkers’, al verdienen zij het zonder meer.

Frank Kerckhaert is voorzitter van de Onderzoeksraad Integriteit Overheid