Kampioen burgerinitiatief nek om gedraaid

Krimpdorp Nieuw- Dordrecht wilde zelf verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van de woonomgeving, de lokale woningmarkt en zorg. Maar de eigen bewoners en de gemeente Emmen keerden zich tegen het Drentse burgerinitiatief.

Emmen heeft sinds jaar en dag de reputatie van koploper. Ruimschoots voordat woorden als ‘burgerinitiatief’ en ‘participatiesamenleving’ in zwang raakte, deed Emmen het al: samenwerken met bewoners en andere partijen om dorpen en wijken tot aangename woon- en leefplekken te maken. In de jaren zeventig ontstonden de ‘erkende overlegpartners’. Het zijn er inmiddels 35: dorps- en wijkorganisaties die tot op de dag van vandaag de communicatiekanalen vormen tussen bewoners en gemeente.

Eind 2012 krijgt de Emmense aanpak een nieuwe impuls. De bestuurlijke toekomstvisie Meer van de samenleving, een andere overheid moet de omslag inluiden van burger- naar overheidsparticipatie. Het college van B&W besluit tot zeven innovatie-experimenten, gedurende een periode van twee jaar. Een daarvan is de oprichting van dorpscoöperatie Nieuw-Dordrecht in het gelijknamige krimpdorp (1.650 inwoners). Het gaat de gemeente om ‘het realiseren van wezenlijke veranderingen in de verhouding tussen gemeente, bewoners en woningcorporaties als het gaat om de aanpak op wijk- en/of dorpsniveau’, zo schrijft het Emmense college.

In 2014 is in Nieuw-Dordrecht zo veel energie ontstaan dat de coöperatie het licht ziet en zich voortaan dé ‘erkende overlegpartner’ namens Nieuw-Dordrecht mag noemen. Ze krijgt een startkapitaal van de gemeente, die het werven van coöperatieleden vergemakkelijkt: inwoners die zich aanmelden krijgen als dank 25 euro op hun bankrekening gestort. De dorpscoöperatie krijgt in korte tijd 400 leden. Aan de slag.

Eerste wapenfeit
Al snel dient zich het eerste wapenfeit aan: de aankoop van het voormalige Groene Kruisgebouw, dat al jaren staat te verloederen. Door zijn pontificale ligging is het krot een doorn in het oog van veel dorpsbewoners. De coöperatie ziet een verdienmodel: gebouw tegen een bescheiden bedrag kopen en slopen om de onderliggende grond daarna te ruilen tegen een beter gelegen stuk gemeentegrond elders in het dorp, met woonbestemming. De coöperatie wil inkomsten genereren door er zelf woningen te realiseren.

Hoewel de koop van het bouwval nog niet rond is, besluit het coöperatiebestuur de boel alvast tegen de vlakte te gooien. ‘Dit gebouw wordt door ons gesloopt op 10 oktober 2014’, vermeldt een trots spandoek. Het moet het begin zijn van veel meer activiteiten. Om het onderhoud aan groen en aan wegen te kunnen overnemen en zelf zorgvoorzieningen te kunnen realiseren, wil de dorpscoöperatie weten wat de gemeente precies aan Nieuw-Dordrecht uitgeeft op deze terreinen.

Het coöperatiebestuur werkt samen met Emmense ambtenaren aan een zogeheten burgerbegroting, die de bewoners inzicht geeft in de gemeentelijke uitgaven aan hun wijk of dorp. Het loopt allemaal anders. De gemeenteraadsverkiezingen van maart 2014 hebben ook in Emmen voor een politieke aardverschuiving gezorgd. De PvdA, met wethouder Ton Sleeking als grote gangmaker achter de overheidsparticipatiegedachte, is gedecimeerd en heeft plaats gemaakt voor Wakker Emmen. Het nieuwe bestuursakkoord ‘Aanpakken en Doen!’ van mei 2014 beschrijft weliswaar het belang van ‘overheidsparticipatie in plaats van inwonersparticipatie’, maar tegelijkertijd heeft de gemeente ‘een leidende en regisserende rol’ en wil ze ‘inwoners en maatschappelijke organisaties betrekken bij de totstandkoming van beleid’.

Einde experiment
Voorjaar 2015. Veel concreter is het sindsdien niet geworden. De Kadernota, die eind mei verschijnt en de eerste contouren van de begroting 2016 schetst, is al even vaag. ‘Maatwerk’, ‘de komende tijd verder uitwerken en verdiepen’ en ‘de consequenties en randvoorwaarden’ inzichtelijk krijgen – dat staat erin over de burgerbegroting voor Nieuw-Dordrecht. Het college beschouwt het ‘experiment dorpscoöperatie Nieuw-Dordrecht’ als beëindigd. Het was immers maar voor twee jaar.

‘Je gaat toch geen dorpscoöperatie oprichten voor twee jaar?, zegt bestuurder Hassink in april. ‘We hebben keihard gewerkt om de boel georganiseerd te krijgen. Nu zijn we in het stadium dat we echt kunnen beginnen. En dan stelt de gemeente dat het klaar is. Wij ervaren dit als een zeer negatief signaal.’

De gemeente zegt te werken aan een evaluatie. Hassink: ‘Maar gek genoeg is aan ons niets gevraagd. Hoe serieus word je dan genomen? We willen de dingen zelf aanpakken. Dat is goed voor het dorp én voor de gemeente, want die kunnen we werk uit handen nemen tegen lagere kosten. Maar ondertussen zijn we bijna fulltime in een bureaucratisch gevecht verwikkeld om iets voor elkaar te krijgen.’

Terwijl het dorpscoöperatiebestuur verzuipt in de gemeentelijke bureaucratie, morren de inwoners van Nieuw-Dordrecht. Die zien maar weinig tot stand komen. Een deel van de bewoners was al boos over de sloop van het Groene Kruisgebouw. Een bewoner die anoniem wil blijven, verwoordt de stemming in het dorp. ‘Vroeger hadden we Plaatselijk Belang, dat in de volksmond Eigen Belang werd genoemd: er gingen mensen in het bestuur zitten die iets van de gemeente gedaan wilden krijgen. Nu hebben we de dorpscoöperatie en die is nog erger. Vrijwilligers haken af, omdat ze zich totaal niet door het bestuur gesteund voelen. We hebben als leden nooit een financieel verslag gezien.

Over plannen hoor je pas iets als ze helemaal in kannen en kruiken zijn. Het ontbreekt aan elke vorm van communicatie.’

Speculatie
Pijnlijk genoeg loopt het handige plannetje van grond ruilen met de gemeente mis. De dorpscoöperatie heeft een contract getekend voor aankoop van het Groene Kruisgebouw en de onderliggende grond, maar onder voorbehoud van financiering. Het idee dat de bank moeiteloos een lening zou verstrekken, blijkt een misvatting. De Rabobank vindt het plan naar speculatie ruiken: grond kopen en direct doorverkopen.

De dorpscoöperatie ziet zich vervolgens genoodzaakt om bij de gemeente aan te kloppen voor een lening. Die laat weten dat zoiets niet gemakkelijk gaat. Juli 2015. De gemeente en een deel van de inwoners keren zich tegen het bestuur van de dorpscoöperatie Nieuw-Dordrecht. Penningmeester Bennie Grimberg ziet de bui al hangen, maar nog niet dat hij de kop van Jut wordt. ‘Van de gemeentelijke ambities is niets over. Men durft niets los te laten, omdat men denkt dat bewoners niet in staat zijn om dingen goed georganiseerd over te nemen.’

Een dag later besluit de ledenraad van de dorpscoöperatie om Grimberg zijn bestuursfunctie te ontnemen. Waarna het complete coöperatiebestuur opstapt. ‘We willen kleinere dingen aanpakken. Meer zichtbaar in het dorp’, aldus ledenraadvoorzitter Jeroen Karstenberg. ‘We hadden vaak het idee dat we achter het bestuur aanliepen. We willen laten zien dat wij het ook wel kunnen.’

Van het ministerie van BZK verscheen de publicatie ‘Ruimte voor initiatief; nieuwe verhoudingen tussen bewoners en gemeenten in krimpregio’s’. Te vinden op www.doedemocratie.net.