Sociaal-politieke controle op fractiebijstand werkt

Tien jaar geleden bestonden er veel problemen rond het fenomeen fractie­bijstand. Deze gelden vloeiden soms via listige constructies naar partijkassen. Er waren fracties die hun partijkantoor financierden met fractiebijstand; bij controle bleek het partijkantoor in een enkel geval vol te liggen met lompen en oude metalen. Fractiebijstand werd gebruikt om de vergoedingen voor raadsleden aan te vullen et cetera.

Dat deze nogal creatieve invullingen mogelijk waren, werd vooral veroorzaakt door gebrekkige normering. Die situatie is drastisch veranderd. Er is een modelverordening van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en vrijwel alle gemeenten hebben hun regels flink aangescherpt. Partijen mogen niet meer uit de fractiebijstand worden betaald. Vergoedingen mogen niet worden aangevuld. De bijstand moet echt ten goede aan de fractie komen.

Toch zijn er zo af en toe nog problemen, zoals recent in de gemeente Amersfoort. De Burger Partij Amersfoort raakte betrokken in een strafrechtelijk onderzoek. De fractie van deze partij liet zich in haar raadswerk adviseren door een juridisch bedrijf en een accountantskantoor. De bedrijven dienden declaraties in die uit de fractiebijstand werden betaald. Enkele dagen na uitbetaling maakten de beide bedrijven deze bedragen over als gift aan de partijkas. Dat leverde hen een fiscale aftrekpost op. Niet duidelijk was of de bedrijven ook echt bijstand hadden geleverd. Dat zou vooral de vorm van mondeling advies aan de fractievoorzitter hebben aangenomen; de meeste andere fractieleden waren niet bekend met de rol van deze adviseurs.

Burgemeester Lucas Bolsius van Amersfoort zag in deze feiten aanleiding voor aangifte bij het Openbaar Ministerie. Het OM deed diepgaand onderzoek en kwam tot de conclusie dat niet bewezen kon worden dat de bedrijven geen diensten hadden verleend en de zaak werd geseponeerd.

Een en ander leidde in Amersfoort tot bezinning over de manier waarop de besteding van de fractiebijstand moet worden gecontroleerd. Dat burgemeester Bolsius besloot om het OM in te schakelen, was in deze situatie geheel te billijken. Het probleem van die strafrechtelijke route is echter dat aan de bewijslast hoge eisen worden gesteld en het strafrecht minder geschikt is om te interveniëren bij verkeerde besteding van overheidsgelden. Het strafrecht moet een ultimum remedium zijn. Veel beter kan eerst worden gewerkt met de instrumenten van de zogenaamde comptabele verantwoordelijkheid.

In de gemeente Amersfoort heeft men lessen getrokken. Er is nu een controlestelsel in ontwerp dat veel beter is toegespitst op eventuele problemen. Jaarlijks wordt de besteding van de fractiebijstand gecontroleerd door twee fractievoorzitters. Deze toetsen in eerste lijn of alle fracties zich hebben gehouden aan de verordening en aan nadere afspraken daarover van de fractievoorzitters. Zijn er geen twijfels over de besteding, dan volgt er goedkeuring van de verslaglegging door de raad. Zijn er twijfels, dan geeft de raad een opdracht aan bijvoorbeeld de rekenkamer of rekenkamercommissie voor een onderzoek naar de feiten.

Het is aan de fracties om te bewijzen dat de besteding binnen de gestelde normen en afspraken is gebleven. Kan dit bewijs niet worden geleverd, dan wordt de fractie­bijstand geheel of gedeeltelijk niet meer uitbetaald. In bijzondere gevallen kan uitgekeerde bijstand worden teruggevorderd. Via een stelsel van sociaal-politieke controle houden de fractievoorzitters elkaar scherp en de regels van de comptabele verantwoordelijkheid zijn een doelmatige stok achter de deur. Dit Amersfoortse model kan worden aanbevolen aan andere gemeenten.