Herindeling ‘zonder gedoe’

Weesp kiest voor Amsterdam

Zoals al maanden het geval is, is het ‘technisch weer’ op de dag van het interview met (waarnemend) burgemeester Bas Jan van Bochove en gemeentesecretaris Menno de Haan. Wandelend langs de Vecht, mooie grachtenpanden en de Grote Kerk eindigt de route in het karakteristieke stadhuis van Weesp. In de stijlvolle burgemeesterskamer zitten beide heren klaar om over het toch wel bijzondere fusieproces te praten. Want eerst een ambtelijke fusie met daaropvolgend een bestuurlijke fusie is op zich niet zo heel bijzonder, maar wel de mogelijk lange periode die daartussen zit.

Bijzonder is ook de schaal van de ambtelijke fusie: de 135 Weesper ambtenaren zijn vanaf de lente van volgend jaar collega’s van ruim 15.000 Amsterdamse ambtenaren. En waar andere gemeenten, zoals het Groningse Haren en het Brabantse Nuenen zich met hand en tand verzetten tegen herindeling met respectievelijk Groningen en Eindhoven, is zowel een meerderheid van de gemeenteraad als de Weesper bevolking voor een samengaan met Amsterdam. Eigenzinnigheid is volgens Van Bochove de troef die Weesp met succes heeft uitgespeeld, zo komt diverse keren in het gesprek terug.

‘Het is een heel lang verhaal dat begint aan het begin van deze eeuw’, steekt Van Bochove van wal. Na een bestuurskrachtonderzoek in 2005 concludeerde de provincie Noord-Holland dat Weesp niet animolanger zelfstandig kan blijven, maar moest fuseren. Er volgde een zoektocht naar fusiepartners, want ook elders in de regio moest er in de optiek van het Noordhollandse provinciebestuur wat gebeuren. Jarenlang werd gesproken, en flink gemopperd – niet in Weesp overigens – over een bestuurlijke fusie van Bussum, Naarden, Muiden en Weesp.

De zogeheten arhi-procedure voor de herindeling met deze vier gemeenten werd gestart, de minister van Binnenlandse Zaken diende een wetsvoorstel in dat, we zitten inmiddels in 2012, in de Tweede Kamer sneuvelde. ‘Weesp was destijds voor de fusie; dat was hier helemaal geen onderwerp van gesprek’, aldus Van Bochove. Detail: Van Bochove was destijds Kamerlid voor het CDA, en stemde voor samenvoeging van de vier gemeenten.

Animositeit
Maar goed, dat plan werd dus afgeschoten en ‘we waren terug bij af’, aldus de Weesper burgemeester. Vanaf dat moment volgde een traject waarin Weesp verschillende keren ‘nee’ tegen de plannen van de provincie zei, maar niet zonder meer de kont tegen de krib gooide. Het stadje van 19.000 inwoners zag zelf ook wel in dat er wat moest gebeuren, maar wilde dat wel op de eigen manier oppakken.

Het werd dus een ‘nee’ toen de provincie in 2014 opnieuw concludeerde dat Weesp geen zelfstandige toekomst had en Wijdemeren en Hilversum als beoogde fusiepartners naar voren werden geschoven. De meerwaarde ervan werd door Weesp niet gezien en er was enige animositeit richting Hilversum. Het werd opnieuw een ‘nee’ toen de provincie vond dat Weesp in het voorjaar 2015 een bestuurskracht meting moest laten uitvoeren. ‘Dat was net na de decentralisatie van rijkstaken per 2015 (de invoering van de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet, red). Dat betekent dat je als gemeente bezig zou zijn met een hoop andere dingen, zoals het op orde brengen van het hele systeem. Het zou gewoon te veel zijn als we er dan ook nog een bestuurskrachtmeting moesten doen.’

Bewuste houding
Een bestuurskrachtmeting in 2016 dan, in de hele regio, door een door de provincie geselecteerd bureau? Ook dat werd een ‘nee’ vanuit Weesp. Wel wilde Weesp zelf een bestuurskrachtonderzoek laten doen, breder dan een meting sec, en daarvoor zou de gemeente zelf twee bureaus selecteren. Van Bochove: ‘Je moet je realiseren dat er in 2005 helemaal geen discussie was over de toekomst. In 2014 en 2015 was er wel een heel bewuste houding over de toekomst van Weesp. Die wilden we met elkaar bepalen, waarbij we ook onze bevolking er goed bij zouden kunnen betrekken. Door zelf de regie te nemen, bepalen we ook zelf onze toekomst.’ Uit het bestuurskrachtonderzoek kwam de niet verrassende uitkomst dat Weesp op termijn niet zelfstandig kan voortbestaan; het ambtelijk apparaat was onder meer te kwetsbaar om de gemeentelijke taken naar behoren uit te voeren. ‘Die conclusie werd unaniem door de gemeenteraad van Weesp onderschreven. En dat kon omdat we het op onze eigen manier hebben gedaan’, stelt Van Bochove resoluut. Dit was echter niet het einde van het eigenzinnige traject van Weesp. Want de provincie startte ondertussen een nieuwe arhi-procedure, waarbij Weesp en Gooise Meren een nieuwe gemeente moesten gaan vormen.

Toch gaf de provincie Weesp de ruimte om haar eigen ding te doen. Dat werd een intensief traject met raad, bevolking, maatschappelijk middenveld en bedrijfsleven, waarbij aan het einde van het traject zou worden gekozen tussen Amsterdam of Gooise Meren. Vooraf was ook duidelijk dat een ambtelijke fusie vooraf zou gaan aan een bestuurlijke fusie. ‘De provincie wilde dat we uiteindelijk zouden herindelen’, aldus Van Bochove. ‘Daarnaast hebben we heel snel ambtelijke versterking nodig. Een bestuurlijke fusie kost gewoon veel meer tijd. Daar konden we ambtelijk gezien niet op wachten.’

Om een goede keuze voor een fusiepartner te maken, formuleerde de lokale politiek dertien kernwaarden, zoals het behoud en versterking van de historische waarde van Weesp, het behoud van een open (rivier)landschap en behoud van het huidige voorzieningenniveau. ‘Zo moet de Aetsveldsepolder behouden blijven. Het gebied tussen Gein en Weesp mag niet worden volgebouwd’, aldus Van Bochove. ‘Aan de gemeenten Gooise Meren en Amsterdam is gevraagd om op die kernwaarden te reageren.’ In een bomvolle Grote Kerk presenteerde de burgemeester van Gooise Meren en de locoburgemeester van Amsterdam vorig jaar hun plannen om de eigenheid van Weesp te borgen en tegemoet te komen aan de wensen en eisen van Weesp. Een week later, toen de raad zich in de Grote Kerk over beide ‘aanbiedingen’ boog, was het weer volle bak. De raad koos met veertien stemmen voor en twee tegen voor Amsterdam. ‘De raad had er in meerderheid meer vertrouwen in dat Amsterdam de kernwaarden beter zou borgen dan Gooise Meren. Ook op andere punten, zoals de connecties met ‘Den Haag’, scoorde Amsterdam beter, licht Van Bochove toe.

Referendum
Daarmee kwam er nog geen einde aan het keuzeproces. Want niet alle Weespenaren waren gelukkig met de toekomstplannen voor de gemeente. Een Comité tot Behoud van Zelfstandig Weesp wilde, en kreeg, een referendum. Al stond de optie ‘zelfstandig’ niet in de keuzemogelijkheden die aan de Weespenaren werd voorgelegd. ‘Dat was een gepasseerd station’, aldus Van Bochove. De inwoners mochten zich in maart dit jaar, op de dag van de raadsverkiezingen, in een referendum uitspreken voor een samengaan met een van beide gemeenten. 56,5 procent sprak zich uit voor Amsterdam en 42,6 procent voor Gooise Meren. Zo’n 63 procent van de kiezers bracht zijn stem uit. ‘Er lag dus een heldere uitspraak’, vindt Van Bochove. Ook de nieuwe raad stemde een krappe week later met grote meerderheid (veertien versus drie) voor de fusie met Amsterdam.

‘Het was een heel zorgvuldig proces, waar de gemeenteraad steeds de hoofdrol en de leidende rol heeft gespeeld. De raad en het college heeft, in mijn optiek, de bevolking er optimaal bij betrokken’, blikt Van Bochove terug. ‘Mijn overtuiging is dat onze eigenzinnige opstelling ons enorm heeft geholpen. Wij hebben zelf de regie genomen, zelf de lijnen uitgezet en onze eigen keuzes gemaakt. En met we bedoel ik de gemeenteraad. Als college hadden we ook onze denkbeelden, maar de raad had de leiding. Mijn belangrijkste boodschap aan alle collega’s die in fusieprocessen zitten: laat de raad het doen en doe het met de bevolking samen.’

‘Er is zeker geen sprake van een leegloop’
Ga er maar aan staan, als gemeentesecretaris. ‘Jouw’ 135 Weesper ambtenaren een plekje geven in een Amsterdamse organisatie die ruim een factor honderd groter is. ‘Het is zeker een klus’, erkent gemeentesecretaris Menno de Haan onmiddellijk. Niet iedereen is blij met een overstap naar een grote gemeente, maar het gros van de ambtenaren ziet de overstap zitten.

‘In de aanloop naar het fusietraject heeft de OR een enquête onder het personeel gehouden. Daaruit kwam naar voren dat dik 70 procent voor Amsterdam was. Natuurlijk zijn er ook collega’s die dat minder leuk vinden. Een aantal vindt Amsterdam veel te groot. Zij vinden het jammer dat er geen korte lijnen meer met portefeuillehouders zullen zijn en dat het werk te specialistisch wordt. Juist voor die korte lijnen en de generalistische functie, werken ze bij een kleine gemeente als Weesp’, aldus De Haan. Een aantal heeft aangegeven naar een andere functie in een andere gemeente te gaan uitkijken, maar er is zeker geen sprake van leegloop. Anderen zien juist veel kansen om in een grote gemeente te werken.’

‘Voor de ambtelijke invlechting Weesp in Amsterdam is een organisatieplan gemaakt. Dat is vorige week door het Weesper college vastgesteld. ‘Vanuit het perspectief van Amsterdam gaat het ‘maar’ om 135 medewerkers. Maar Weesp is wel een volwaardige gemeente met een volwaardig takenpakket. Alle werkprocessen en de inhoud van het werk, dat eigen is aan Weesp beleid, moet ergens in Amsterdam een plek krijgen. Dat moet daar worden geborgd. Amsterdamse collega’s moeten weten dat ze voor zowel het bestuur van Amsterdam werken als ook voor het bestuur van Weesp’, verduidelijkt De Haan.

Takenpakket
Iedereen die in Weesp werkt, en wil, gaat over naar Amsterdam. Afgesproken is dat de Weesper ambtenaren per 1 april 2019 worden geplaatst in het functiegebouw van Amsterdam. Dat is de functionele plaatsing, zoals De Haan het noemt. ‘Bij die plaatsing hoort een takenpakket. De Weesper ambtenaren nemen hun takenpakket in ieder geval mee. Daarna gaan we met Amsterdam kijken waar voor het takenpakket van Weesp versterking nodig is.’

De Weesper ambtenaren hoeven niet op functies te solliciteren; hun functie wordt ingepast in de Amsterdamse context. ‘Met speciaal oog voor Weesp’, voegt De Haan daaraan toe. In de eerste fase na 1 april 2019 blijven een flink aantal Weesper collega’s in Weesp gestationeerd. ‘Het gaat daarbij om mensen met specifieke dossiers, met kennis, met relaties met het bestuur, het maatschappelijk middenveld, sportverenigingen, gesubsidieerde instellingen; die willen we dichtbij houden. Dat noemen we de zachte landing.’ Amsterdamse ambtenaren worden op hun beurt door hun Weesper collega’s ingewerkt op dossiers die in Weesp actueel zijn. Een tiental Amsterdamse ambtenaren werkt, vooruitlopend op de ambtelijke fusie, al in Weesp. De Haan: ‘We proberen Weesp zowel lokaal als op afstand te versterken.’

Om het allemaal nog ingewikkelder te maken, blijft Weesp participeren in de gemeenschappelijke regelingen (GR) op onder meer het gebied van de jeugdzorg, het fysieke domein en de Veiligheidsregio. ‘Dat doen we met de Gooi- en Vechtstreek en dat blijven we tot aan de bestuurlijke fusie doen’, aldus De Haan. ‘Daar waar ‘natuurlijke momenten’ ontstaan om uit te stappen, zullen we die benutten’. Van Bochove: ‘Ondanks het fusietraject, en de keuze voor Amsterdam in plaats van Gooise Meren, zijn de verhoudingen altijd goed gebleven.’