Herindeling moet stok achter de deur blijven

Het democratische gat bij samenwerkingsverbanden kan en moet worden dichtgereden. Als het niet gebeurt, dan blijft er volgens Jacques Wallage, voorzitter van de Raad voor het openbaar bestuur (Rob), maar een optie over: grootschalig herindelen.

Dat zegt Wallage in een interview in Binnenlands Bestuur over het deze week uitgebrachte advies om de democratische legitimiteit van samenwerkingsverbanden te borgen. De Rob stelt dat er voldoende mogelijkheden om de legitimerende rol van gemeenteraden te regelen, maar dan moeten wel alle spelers in actie komen. Als er binnen twee jaar onvoldoende resultaat is geboekt, dan is opschaling onvermijdelijk. ‘Dat is de logische consequentie van de buiging die nu wordt gemaakt voor de weerstand tegen herindeling. De volgende minister van Binnenlandse Zaken moet terugkijkend op 2016 en 2017 kunnen zeggen of we er in zijn geslaagd zijn de democratische legitimiteit te verbeteren. Als dat niet zo is, moet die via opschaling worden gezekerd.’

Niet miepen

Iedereen moet aan de bak met, stelt de Rob in zijn advies Wisselwerking. Naar een betere wisselwerking tussen gemeenteraden en de bovengemeentelijke samenwerking. Wallage erkent dat de raad een sleutelrol heeft. ‘Als je gewicht aanbrengt tussen die verschillende rollen dan moet de raad zichzelf aan het front van de troepen plaatsen. Wij hopen dat het helpt dat wij zeggen ‘niet miepen, maar aanpakken’. Raadsleden moeten volgens Wallage niet wachten tot ze jaarrekeningen en begrotingen mogen goedkeuren. ‘Zij moeten zich zelfbewust opstellen om gezamenlijk regionale problemen op te lossen. Behandel die gemeenschappelijke regeling in de raad alsof het een gemeentelijke dienst is. Trek je er niets van aan dat er een apart bestuur is en bemoei je brutaal met wat daar gebeurt.’

Hoeders democratisch bestel

Opvallend is de geheel nieuwe rol die de provincie in de ogen van de Rob moet pakken. ‘We zijn op zoek naar provinciale bestuurders die de moed hebben om zich op te werpen als de hoeders van de democratisch bestel’, aldus Wallage. ‘In heel veel opzichten is de provincie een vorm op zoek naar de inhoud. Iedereen leunt op de lokale democratie en het middenbestuur blijft gewoon tobben. Wij hebben nu een inhoud bedacht voor die vorm, die zeer de moeite waard is. In het verlengde van het financieel toezicht dat provincies op gemeenten uitoefenen, zou dit moeten worden uitgebreid naar bestuurlijk toezicht. Aan de hand van vooraf opgestelde criteria moet de provincie alle gemeenschappelijke regelingen in de provincie toetsen. Niet alleen of het wettelijk allemaal wel goed geregeld is, maar juist op het punt van democratische legitimatie: hoe wordt de gemeenteraad in stelling gebracht.’

Herindeling

Als dat onvoldoende gebeurt, moet de provincie doorpakken. ‘De provincie moet beoordelen of de vorming van gemeenschappelijke regelingen een redelijk alternatief is voor herindelen. Als uit metingen blijkt dat het democratisch tekort groot is, dan moet de provincie tegen de minister van Binnenlandse Zaken zeggen dat herindeling beter is.’

Lees het hele interview met Jacques Wallage en meer over het advies van de Rob in Binnenlands Bestuur nr. 25 van deze week.