Lokaal bestuur heeft snel groot onderhoud nodig

Er moet stevig worden geïnvesteerd in de representatieve democratie, met veel ruimte voor verscheidenheid. Variatie in het takenpakket van gemeenten, inclusief financiering, omvang van gemeenteraden en moment van raadsverkiezingen; het moet kunnen, vindt de Commissie Toekomstgericht lokaal bestuur. 

Nood is hoog

‘De noodzaak tot verandering is groot en de nood is hoog. Het vertrouwen, het draagvlak en daarmee de legitimiteit van het lokaal bestuur staan onder druk’, stelt Wim van de Donk, voorzitter van de Commissie en tevens commissaris van de Koning van Noord-Brabant. ‘De afdeling makkelijke oplossingen is echt gesloten. Het gaat niet om een antwoord op de vraag ‘hoe zetten we de stoelen in de raadszaal anders’. Het gaat om de verbinding van ‘binnen’ met ‘buiten’; de verbinding van de democratie van de politiek met de democratie van burgers. Zo komen we tot meervoudige democratie.’

Opgave centraal

De weg naar die meervoudige democratie moet niet via structuurdiscussies lopen, benadrukt Van de Donk. ‘De maatschappelijke opgave staat centraal.’ Omdat die opgaven niet alleen per gemeente of regio verschillen, maar ook omdat die opgaven steeds vaker met bedrijven en maatschappelijke organisaties worden opgepakt, moet maatwerk mogelijk worden gemaakt. En daarvoor is verscheidenheid nodig. ‘Wij pleiten tussen verscheidenheid binnen en tussen gemeenten, in taken en in democratische vormen. Niet iedere gemeente hoeft dezelfde taken uit te voeren. Appingedam is Amsterdam niet. Wij zeggen: hoedt u voor eenvormigheid.’

Flexibiliteit

‘De broodnodige flexibiliteit moet niet alleen in het takenpakket van gemeenten worden gerealiseerd, maar ook in die van het bestuur van de gemeente’, vervolgt Van de Donk. Zittingsduur en omvang van de raad, de wijze waarop raadsleden worden gekozen en zelfs de verdeling van bevoegdheden tussen raad, college en burgemeester moet wat de commissie betreft ook flexibel kunnen worden ingericht. ‘We vragen vooral om ruimte. Ruimte om te experimenteren en ruimte om antwoord te kunnen geven op hedendaagse en telkens veranderende maatschappelijke opgaven.’

Evaluatie dualisme

Op tal van andere onderdelen binnen het lokale bestuur doet de commissie aanbevelingen. ‘We vinden het de hoogste tijd voor een grondige evaluatie van het dualisme. Burgers vroegen om meer democratie, maar kregen meer politiek. We moeten investeren in check and balances en evenwicht krijg je met tegenwicht, maar wat ons betreft moeten we eens goed bestuderen hoe de besluitvorming in de raad nu werkt en of zij nog wel passend is in de sterk veranderende samenleving.’ De rol van wethouders, burgemeesters én ambtenaren moeten daarbij worden meegenomen.

Aanstellingswijze burgemeester

‘Een burgemeester die van alle burgers is, dus boven de partijen staat, vinden wij van groot belang.’ Hoewel Van de Donk zich niet expliciet uitlaat over de daarvoor meest gewenste benoemingsprocedures, stelt hij wel dat een aanstellingswijze zo min mogelijk politiek moet zijn. De huidige procedure van een formele Kroonbenoeming ‘maar een feitelijk door de raad voorgedragen burgemeester plaatst de burgemeester op voldoende afstand van de politiek plaatst, maar vervreemdt hem daar niet van.’ Een formele aanstelling door de raad borgt dit ook.

Meer ruimte ambtenaren

‘Ook ambtenaren moeten meebewegen met de maatschappelijke werkelijkheid’, vindt Van de Donk. ‘Zij moeten meer ruimte krijgen om met die samenleving zaken van de grond te krijgen.’ Ambtenaren zouden dan dus niet meer exclusief werken voor het college, maar in dienst van ‘de gemeenschap’ gaan opereren. ‘De bestuurders blijven natuurlijk verantwoordelijk.’ Het is maar een idee; het gaat Van de Donk en zijn commissie er met name om dat ook ambtenaren meer ruimte krijgen. ‘Het moet allemaal creatiever worden aangevlogen.’

Actie

Het rapport van de Commissie Toekomstgericht lokaal bestuur Op weg naar een meervoudige democratie wordt vandaag gepresenteerd op het VNG-congres. ‘Het is meer een agenderende memo’, stelt Van de Donk. ‘We roepen op tot actie, tot een debat en tot verbreding van de arena. De minister van Binnenlandse Zaken moet, samen met de sectordepartementen, aan de slag. Het kabinet moet de lokale democratie ruimte geven.’