Een ‘heilige strijd’ – en hoe dat moet

Weerwoord tegen onheilsprofeten

Daarom is het interessant dat een bekende denker, de door media-optredens bij DWDD en Zomergasten ook bij een breder publiek bekend geworden Utrechtse hoogleraar Beatrice de Graaf vanuit haar christelijke levensovertuiging een boek schrijft over veiligheidsdenken: Heilige strijd. En schrijven kan ze.

We hebben volgens De Graaf ons veiligheidsdenken (te veel) uitgebreid, van concrete dreigingen tot vermeende risico’s, die deels vooral uit onze verbeelding voortkomen. In navolging van Boutellier en socioloog Baumann zegt ze dat door het wegvallen van vertrouwde sociale kaders onze morele onzekerheid is gegroeid en onze behoefte aan veiligheid vergroot. We kunnen anno 2017 nog maar moeilijk omgaan met persoonlijk ongeluk, falen of tegenslag. We zoeken dan zondebokken en roepen snel om wraak en vergelding. Bestuurders dekken zich daarom steeds sterker in, besteden meer tijd aan het af- en indekken tegen toekomstige verwijten van falen dan het daadwerkelijk beheersen van – inderdaad soms nauwelijks beheersbare – risico’s zoals de ‘lone wolf’ die met een truck op voetgangers inrijdt.

En dan roepen we de problemen over onszelf af, volgens De Graaf. Ons veiligheidsdenken wordt dan bijna totalitair en vergt volledig risicomanagement, tegen bijna elke prijs. Ons denken wordt zo onverzoenlijker en leidt tot grootscheepse registraties en categorisering van burgers, met als gevolg juist groeiende gevoelens van onveiligheid, ondanks alle maatregelen. Een begin van een antwoord vindt De Graaf bij theoloog Niebuhr, die ook door Obama vaak werd aangehaald. Ze bepleit een christelijk-realistische benadering als onderbouwing van politiek en bestuur. De individuele gelovige mag een bedreiger de andere wang toekeren, maar in het domein van de politiek gelden andere wetten, daar gaat het om het algemene belang van staat en samenleving.

En daar past ook het gepast toepassen van geweld bij. Wel verbindt ze hier eisen aan: we moeten in ons veiligheidsbeleid waken voor de totalitaire verleiding, eerst en vooral recht doen en geen strijd aangaan uit wraak of vergelding en tot slot ook barmhartig zijn. De strijd heiligt niet alle middelen maar is zelf gebonden aan recht en beschaving. Een krachtig en duidelijk weerwoord tegen hedendaagse onheilsprofeten en haviken.

Citaat uit het boek
‘Vinden we dat in tijden van grote dreiging andere waarden dan veiligheid er ook nog toe doen, zoals vrijheid, gelijkheid, ontplooiing en solidariteit?’

Heilige strijd, Beatrice de Graaf, Uitgeverij Boekencentrum 2017, 142 blz, ISBN 9789023950592; 12,99 euro

Tips: Beatrice de Graaf
TV-optredens van Beatrice de Graaf zijn via de DWDD-website te bekijken zoals haar college over terrorisme uit 2016 (https:// dewerelddraaitdoor.bnnvara. nl/media/354452) of dat van voorjaar 2017 over spionage (https://www.youtube.com/watch?v=ds7BD-6s1YI ). Haar Zomergasten-optreden uit 2013 is niet eenvoudig te vinden maar andere lezingen en colleges via YouTube wel.

Een andere (kritische) publicist over ons veiligheidsdenken is Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit Nijmegen die kritisch reflecteert op ons soms vergaande veiligheidsstreven, zoals in zijn artikel ‘De magere opbrengst van dertig jaar continue professionalisering in de rampenbestrijding in Nederland’ of over de risico-regelreflex van bestuurders (http://repository.ubn.ru.nl/handle/ 2066/113019).

De door De Graaf aangehaalde Reinhold Niebuhr werkte vanuit een protestant-christelijke maar allesbehalve pacifistische kijk op ‘de rechtvaardige oorlog’ en was mede-opleider van de theoloog Dietrich Bonhoeffer, die zelf weer een rol speelde in het Duitse gewapende verzet tegen Adolf Hitler maar dat met de dood bekocht. Zie ook De Graaf over haar nieuwe boek: https://www.youtube. com/watch?v=FFX7qcFXIIg