Eerst praten, dan bouwen

Bouwplannen voor een nieuwe moskee ontlokken geregeld een storm van burgerprotest. Dat je dat kunt voorkomen, wordt bewezen in Medemblik. Moskeebouw-expert Dursun Kiliç brengt bouwers en omwonenden samen. ‘Draagvlak creëren, daar gaat het om.’

De komst van een ‘megamoskee’ in Gouda-Noord zorgde in dat stadsdeel voor veel onrust onder de bewoners. Temeer omdat de gemeente Gouda en de verenigde moskeeverenigingen alle plannen pas laat bekendmaakten. Er kwam groot protest tegen het gebedshuis. Uiteindelijk dienden de bewoners bij de Nationale Ombudsman een klacht in tegen burgemeester Milo Schoenmakers (VVD) en de gemeente over het gebrek aan communicatie. In maart blies de gemeente de plannen voor de ‘mega-moskee’ af. In samenspraak met het moskeebestuur wordt nu de bouw van een kleinschaliger islamitisch centrum onderzocht.

Het verhaal van Gouda staat niet op zich. Ook de komst van andere moskeeën zorgde voor reuring, weet ingenieur en bouwleider Dursun Kiliç. ‘In 2010 werd ik benaderd door de moskeevereniging van de Fatih-moskee in Soest. Ze hadden toen al een traject van tien jaar achter de rug.’

Jarenlang hadden de Turken in Soest gebeden in een oud bedrijfspand. Omdat het gebouw niet meer voldeed, werd de gang naar de gemeente gemaakt voor een stuk grond. Na veel passen en meten kwam er een groenstrook vrij. ‘De gemeente bood 3.400 vierkante meter aan. Het gebouw zelf moest ongeveer 1.500 vierkante meter groot worden, goed voor 400 gelovigen. Maar de omwonenden wilden die groenstrook niet opgeven’, aldus de moskeebouwer.

Er werd een stichting voor behoud van de strook opgericht en bezwaren werden ingediend. ‘De gemeente heeft dat keurig behandeld’, zegt Kiliç. ‘Maar de onrust bleef bestaan en er werd een rechtszaak tegen de moskee aangespannen. In de rechtszaal beweerden bewoners dat de bomen niet gekapt mochten vanwege een daar wonende vleermuizenkolonie. Hun advocate vertelde dat de Flora en Faunawet in het geding was. De rechter heeft daarop een vleermuizenexpert opgeroepen om onderzoek te doen. Hij concludeerde dat er weinig aan de hand was.’

Het duurde nog een kleine drie jaar om de moskee af te krijgen. Kiliç: ‘De gemeente trad als facilitator op en het moskeebestuur heeft zelf ook met de buren gecommuniceerd. Nu de moskee er is, zijn er geen klachten meer.’

Geen extra regels
De komst van een nieuwe moskee is niet aan extra regels gebonden. Als een moskeebestuur een gebedshuis wil bouwen, dan moet het op zoek naar een stuk grond en de gemeente daarvoor benaderen. Ambtenaren nemen die aanvraag dan in behandeling. In dat geval hebben een moskeebestuur en een gemeente al contact zonder dat de omwonenden van de toekomstige moskee worden geïnformeerd. Pas als de grondverkoop eraan zit te komen, moet de wethouder de gemeenteraad en bevolking informeren.

Dit gebeurde ook in Enschede, waar twee Turkse moskeeverenigingen samen een grote moskee wilden bouwen. Raadslid Niels van den Berg (Burgerbelangen) was erbij toen de bewoners tijdens een informatieavond in 2011 voor het eerst op de hoogte werden gesteld. ‘Omwonenden waren totaal verrast, want de gemeente was al een paar jaar in gesprek met de moskeebestuurders. Men had het gevoel voor een voldongen feit te staan. Toen de grootte van de nieuwe moskee aan de orde kwam, ging er een schok door de zaal. Een aantal mensen deed racistische uitlatingen’, zegt Van den Berg.

Het overgrote deel van de bewoners had vooral bezwaren tegen de mogelijke oproep tot het gebed en de omvang van de moskee, een terrein van maximaal zevenduizend vierkante meter. Volgens het raadslid klonk in het protest vooral de angst voor het onbekende door. ‘De moskee was gepland in een vrij autochtone wijk met weinig moslims. Er was voor de buurtbewoners in de laatste jaren al veel nieuwe bedrijvigheid bijgekomen, zoals een McDonald’s, een KFC en een Praxis. Ze waren daarom bang voor meer verkeer- en parkeeroverlast.’ Toch tekent de gemeente Enschede in 2013 een intentieovereenkomst om de grond aan de moskeeverenigingen te verkopen. Dit contract is sindsdien een keer verlengd. Er komt pas een definitieve verkoop als de Turken de financiering rond krijgen. Van den Berg: ‘Dit loopt nog.’

Wie het dossier nu bekijkt, had toen al kunnen indenken dat het veel ophef zou veroorzaken, aldus Van den Berg. Volgens hem doet wethouder Jeroen Hatenboer (VVD) te weinig. ‘Hij zou kunnen optreden als intermediair tussen de moskeebouwers en de omwonenden. Er moet een dialoog ontstaan over het project, anders komen er misschien krachten los die veel narigheid kunnen veroorzaken’. Hatenboer laat in de lokale media weten dat de gemeente ‘in dit proces geen mensen meer inzet’. Hij stelt zich vooral bezig te willen houden met de kavelverkoop.

Dialoog
Moskeedeskundige Dursun Kiliç onderschrijft de visie van Van den Berg. ‘Als het klopt dat de wethouder in Enschede weinig bruggen bouwt, dan kun je er vergif op innemen dat het fout gaat. Zonder dialoog ben je weg.’ Hij adviseert om extra gespreksavonden te organiseren en de bewoners desnoods een aantal moskeeën in het land te laten zien. ‘Je zou kunnen denken aan een busreis naar nieuwe moskeeën. Zo kunnen omwonenden een beter oordeel vormen en kun je vooroordelen uit de weg ruimen.’

Maar er zijn ook gemeenten die zich wel extra inspannen voor een dialoog. Neem de gemeente Medemblik, waar momenteel gebouwd wordt aan een nieuwe moskee. Al in 1999 vestigde een Turkse moskeevereniging zich in een voormalig loodgietersbedrijf. ‘Die moskee lag midden in een woonwijk. Het leverde soms parkeer- en geluidsoverlast op’, zegt wethouder Joset Fit (Gemeentebelangen). In september 2005 rees het idee voor een nieuwbouwmoskee. ‘We hebben toen al gesproken over de verkoop van een stuk grond aan de Turkse gemeenschap. Toen we overeenstemming hadden bereikt over een moskee bij een van de nieuwbouwwijken, hebben we het bestemmingsplan aangepast. De nieuwe moskee komt op een plek waar voldoende parkeergelegenheid zal zijn. Het gebouw ligt ongeveer tachtig meter van de woonwijk af ’, vertelt Fit.

Vanaf de ideevorming is de gemeente in de weer om alle betrokkenen bij elkaar te houden. ‘In 2011 tekenden we een samenwerkingsovereenkomst en daarna zijn we verder gegaan met het verlenen van de vergunningen en de planschadeovereenkomst. Wij trekken gezamenlijk met elkaar op en blijven met alle partijen in gesprek. Afgelopen najaar hadden we nog een informatieavond. De Turkse gemeenschap heeft toen voor hapjes en drankjes gezorgd. Het moskeebestuur heeft een beeld gegeven van hoe de nieuwe moskee eruit komt te zien en alle vragen werden beantwoord.’

Oproep tot gebed
Vanuit de buurt waren er zorgen over de oproep tot het gebed. ‘Onze gemeenteraad heeft in overleg met het moskeebestuur besloten dat er alleen op vrijdagmiddag een oproep van maximaal vijf minuten komt. De omwonenden zijn daarmee tevreden. Als college vinden wij het belangrijk dat er voor iedereen in onze gemeente een goede plek is.’ Eens per twee weken bespreken de Medemblikse ambtenaren met het moskeebestuur de bouwplannen en de financiering daarvan.

Volgens Kiliç is Medemblik een goed voorbeeld van samenwerking tussen gemeente, moskeebestuur en burgers. ‘Waar het omgaat is draagvlak te creëren onder de burgers in de wijk, de stad of het dorp. Dat kan alleen als je met elkaar in gesprek gaat en elkaars cultuur leert kennen. Bijvoorbeeld door in de moskee bijeenkomsten te organiseren voor moslims en niet-moslims.’

Transparantie en openheid, daar gaat het volgens Kiliç om. ‘Onbekendheid maakt mensen bang. Zolang een autochtoon zich afvraagt of een niet-moslim wel in een moskee mag komen, is er nog veel van elkaar te leren.’

Moskeeën bouwen
Het vijfstappenplan van moskeebouw- expert Dursun Kiliç:
1. Het moskeebestuur moet vooraf met de gemeente in gesprek zonder plannen en agenda, maar alleen door het idee op tafel te leggen.
2. Schakel een deskundige in die de cultuur kent van de moskeestichting.
3. Laat het moskeebestuur het bouwplan financieel doorrekenen voordat ze een ontwerp laten maken door een architect.
4. Laat burgers en omwonenden deelnemen aan workshops om kennis te nemen, elkaar te informeren en te leren kennen.
5. Bezoek een gerealiseerde moskee in Nederland en ga daar in gesprek met omwonenden en moskeebesturen.