De fusie-illusie

Als er na een bestuurskrachtmeting eufemistisch gesproken wordt over versterken van bestuurskracht, berg je dan maar. Met het hoofddoel 'beter functioneren van de gemeente' zijn gemeenten gedoemd met een of meer andere gemeenten samen te gaan. Dit jaar zijn er nog 355 gemeenten. Dat lijkt een hoop, maar met de huidige fusiesnelheid is er rond 2050 nog één gemeente over.  

Onderzoek met 95 procent betrouwbaarheidsinterval zegt wat iedereen weet: na een gemeentefusie worden bewoners minder vertegenwoordigd, het vertrouwen in de politiek neemt niet toe, ambtelijke kosten groeien, interne coördinaties vergroten de bureaucratie, samenwerking met andere gemeenten neemt niet af en als kers op de taart worden peperdure nieuwe onderkomens gebouwd. 

Intussen worden – aangevoerd door een krachtig wensdenkende commissaris van de Koning - onze decentrale overheden gecentraliseerd. Het kost bakken met geld maar toch. Drukte op de bestuurlijke snelweg, niks in te brengen bij gemeenschappelijke regelingen, te kort schietende ambtenarenkennis en -kunde en kwetsbare Calimerogevoelens wegen zwaarder.

Van obscure zaaltjes met onbedaarlijke hoorzittingen tot internetconsulten wordt tijdenlang de wisdom of the crowd uit alle hoeken van de samenleving gemeten. Maar ja, ondernemers vinden van nature elke overheid lastig. Woningcorporaties, kinderopvangverblijven en voedselbanken storen zich niet aan gemeentegrenzen. Ov-bedrijven, zorginstellingen en politie weten niet eens waar de gemeentegrens ligt.

Behalve bewoners. Diepgeworteld kleinburgerlijk begaan reppen deze over de identiteit van de kernen. Vergeet vooral niet de leefbaarheid die vervliegt door voorzieningenvertrek en minder dienstverlening. Digitale kletskonten geven de politici er stevig van langs. Intussen schuift het doel - beter functioneren van de gemeente - de onderste la in.  

Het overlegcircus is bedoeld om in de gemeenteraad rond de fusiehoofdlijnenboodschap elkaar vliegen af te vangen door de verschillende politieke parochies. Zij weten ook best dat hun inwoners bij een buurtbarbecue niet nadenken over de identiteit van de kern. Laat staan dat ze zich druk maken over het afnemende voorzieningenniveau van de eigen kern bij het volladen van hun auto bij de supermarkt in de buurgemeente.

Een alternatief dat wel kan werken is een ambtelijke fusie. Handig om de personele overdruk weg te werken. Tegelijk kan een fantastische tussenstap op weg naar een moderne bedrijfsvoering worden gemaakt. Mislukken ervan komt door inzet van de verkeerde gebruiksaanwijzing. Opnieuw worden baasjes en bovenbaasjes-piramides met bijgeleverde bureaucratie gebouwd.

De in zichzelf gelovende selphfullfillers laten er geen gras over groeien. Niet het inzicht 'ten halve gekeerd’ maar het geloof ‘bestuurlijke fusie’ wint de slag. Geloof staat al eeuwen voor no sense. Een betrokken burgemeester komt met het wonderlijke  argument dat 'het huidige tijdsgewricht een bestuurlijke schaalvergroting eist'. Gekke opvatting, want bestuurlijke schaalvergroting is ‘in het huidige tijdsgewricht’ juist een illusie. In no time moet er opnieuw worden opgeschaald.

De wereld verandert razendsnel. ‘Wicked problems’ grijpen om zich heen. Dat gilt om organisatorische innovaties die los staan van ‘opschalen’. Moderne gemeenten hebben als kerntaak 'sturen en beslissen'. Hierachter gaat een compleet nieuw organisatorisch paradigma schuil. Ophouden dus met deze reflex gebaseerd op organisatiesoftware die niet is geüpdatet. Stop het verbraste fusiegeld in moderniseren op basis van een 21e eeuwse bedrijfsvisie. Hopelijk worden gemeenten in 2019 wakker.

Piet van Mourik