De ambtenaren van OOV

Hoe liquidaties doorwerken op het stadhuis

Vergismoorden. Basisschoolkinderen die ooggetuige zijn van een liquidatie of hun moeder voor hun ogen vermoord zien worden. Kogels die kinderkamers invliegen. Moorden op klaarlichte dag in een woonwijk of in een buurthuis tussen argeloze bezoekers. Een broer van een crimineel die op zijn werk wordt vermoord. In Venlo, Utrecht en Amsterdam werden inwoners het afgelopen half jaar geconfronteerd met schietpartijen op straat. Politie en justitie zitten er in de opsporing bovenop, maar wat gebeurt in de ambtenarij als geweld zo dicht bij inwoners komt?

Op woensdag 1 november 2017 werd het Venlose stadsdeel Blerick voor de derde keer in drie maanden opgeschrikt door een schietpartij. De 22-jarige Ömer Köksal kwam daarbij om het leven.

De golf van geweld liet de bewoners niet onberoerd. Dezelfde avond werd een protestmars gehouden. Initiatiefnemer Hakim Karim zei tegen 1Limburg dat iedereen in de wijk bang is: ‘We voelen ons in de steek gelaten door de gemeente. De buurt is niet meer veilig. Wij zeggen met deze mars: genoeg is genoeg.’

Eerder die dag moest de ME tweehonderd woedende mensen in bedwang houden die de politie met stenen en hout bekogelden. Burgemeester Antoin Scholten besloot tot inzet van extra agenten om de rust te laten terugkeren in de wijk. Ook sprak hij er met vertegenwoordigers en sleutelfiguren. Later bleek dat reportageteams van NOS, ANP en PowNed waren belaagd en aangevallen door jongeren. ‘Dit is onze wijk. Wij maken hier de dienst uit’, werd hen toegevoegd.

In eerste instantie werd het sec als een “blauw” incident gezien: een moord. Platte petten konden de orde herstellen met de officier van justitie op de achtergrond en vooral de burgemeester was erbij betrokken. Wel werd al snel een multidisciplinair team van twaalf mensen geformeerd, gezien de grote impact op de wijk. ‘GRIP 1 was van kracht, maar de impact op de wijk vroeg om meer. Het team vergaderde met hoge frequentie en dan tellen werktijden niet meer’, zegt de woordvoerder van burgemeester Scholten. ‘Alles was erop gericht zo snel mogelijk naar de normale situatie terug te gaan. Onze inspanning was vooral gericht op mediabegeleiding, bevolkingszorg en openbare orde en veiligheid.’

Multi-wereld
Het team werd geleid door themamanager leefbaarheid Roel Versleijen. ‘De burgemeester had behoefte aan een operationeel afstemmingsoverleg. Er werd een ad hoc-coalitie samengesteld van politiemensen, vertegenwoordigers van zorginstellingen, voorlichters, boa’s, teamleiders, de stadsdeelmanager en straatcoaches. Onze taken waren het ondersteunen van het onderzoek, de situatie in de wijk stabiliseren en nazorg bieden aan direct betrokkenen. Direct na het incident is een aparte telefoonlijn en mailadres opengesteld en een inlooplocatie ingericht voor nazorg.

Mensen konden daar hun onveiligheidgevoelens of verhaal kwijt. Daar is overigens maar heel beperkt gebruik van gemaakt. Diverse functionarissen zijn direct na het incident actief de wijk ingegaan en hebben intensief contact gehad met de nabijgelegen basisschool.’ Er is die dag niet verder opgeschaald dan GRIP 1, dus kwam een regulier team bevolkingszorg niet in beeld, vertelt Versleijen. ‘Die twee werelden, traditionele GRIP-opschaling versus maatwerkaanpak, liepen voortdurend door elkaar heen en dat is een leerpunt. De werkprocedures waren niet altijd duidelijk en er was niet altijd sprake van een gedeeld beeld van de situatie.’

Eigenlijk is er bij dit soort incidenten behoefte aan een tussenvorm, oppert Versleijen. ‘Een meer flexibele opschaling, de afhandeling van een incident op basis van bewuste keuzes. Nu waren er veel betrokkenen gepassioneerd mee bezig, is de situatie het hoofd geboden en niet verder uit de hand gelopen. Maar het zijn niet altijd bewuste keuzes geweest. We moeten in gesprek over multi-afstemming, vooral op het grensvlak van politie en “multi” en mogelijk een meer flexibel opschalingsmodel.’

Zoveelste incident
Er was in beginsel geen directe relatie tussen de wijk en de moord, maar het was wel al het zoveelste schietincident in korte tijd in de wijk. Versleijen: ‘Snel na de moord gaat dan een naam rond van een mogelijke dader, daarop volgt dynamiek en chaos in de wijk met grootschalige politie- inzet tot gevolg. Dan moeten ook andere partijen in positie worden gebracht: zorginstellingen, brandweer, GGD, de basisschool. De gemeente moet een regierol pakken en aanhaken op de aanpak van politie en justitie. We moeten dan niet gevangen zitten in een strakke GRIP-structuur en ook de burgemeester moet in een informatiepositie worden gebracht.’

Nu ging het goed, maar dat is niet vanzelfsprekend voor de toekomst. ‘We moeten besef hebben van die beide werelden, de blauwe en multi-wereld, en dat er behoefte is aan iets ertussenin. Het COT, Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement, is verzocht om het proces met alle betrokken instanties te evalueren. Daarbij staat leren voorop.’

Inmiddels is de toestand in de wijk genormaliseerd, aldus de woordvoerder van de burgemeester. ‘Maar het werk is daarmee niet voorbij. De klassieke renovatie van een wijk is eenvoudig, maar dan ben je nog niet van de sociaal-maatschappelijke problematiek af.’

Vastenavondkamp is een aandachtswijk. Voor het incident waren er al allerlei initiatieven om de leefbaarheid in de wijk te verbeteren, maar die zijn na 1 november in een stroomversnelling gekomen: meer aandacht voor handhaving en openbare ruimte, meer contact met belangrijke stakeholders in de wijk: bewoners, ondernemers, woningbouwcorporatie, onderwijs en zorgaanbieders. ‘Het incident was verschrikkelijk, maar heeft er ook toe geleid dat er een nieuw urgentie besef is ontstaan en iedereen meer bereid is werk te maken van leefbaarheid.’

Plaatsing camera’s
Amsterdammers zijn heus wel wat gewend en vaak wat gelaten over geweldsincidenten, maar de laatste tijd lijkt het geweld, hoewel het volgens de statistieken afneemt, dichterbij te komen, brutaler en intenser te worden. ‘Soms volgen schietpartijen elkaar vaker op en vinden ze plaats in woonwijken. Nu is dat weer actueel, maar op zich is dat geen nieuw fenomeen. Wel ziet de driehoek dat daders steeds jonger worden en dat er in meer gevallen dan voorheen wild en ongericht wordt geschoten’, zegt Sebastiaan Meijer, woordvoerder van waarnemend burgemeester Jozias van Aartsen. Ambtenaren van Openbare Orde en Veiligheid (OOV) zijn altijd alert op incidenten en verstoringen van de openbare orde. Zij adviseren de burgemeester, onderhouden hun netwerken in de stad en staan in nauw contact met partners bij politie en justitie.

‘De mensen van OOV hebben collega’s bij de stadsdelen die vaak goede contacten hebben in een wijk. Zij kijken per schietpartij of incident welke acties nodig zijn.’ De ambtenaren van OOV zijn 24/7 bereikbaar en adviseren de burgemeester over eventueel te nemen acties. De rol van de burgemeester verschilt per incident. Soms is er meer aandacht voor mensen in de wijk. ‘Een voorbeeld is de schietpartij in een buurtcentrum in de wijk Wittenburg. De burgemeester heeft eerst de familie van het slachtoffer bezocht. Ook is een aantal bewonersbijeenkomsten georganiseerd waar verschillende ambtenaren bij betrokken waren. De burgemeester heeft een aantal daarvan bezocht. Ook liep hij mee in een stille tocht georganiseerd door de familie van het slachtoffer.’

Na een schietincident volgt altijd een combinatie van maatregelen. Politie en justitie zijn verantwoordelijk voor het opsporingsonderzoek. De burgemeester houdt zich bezig met mogelijke onrust in de buurt. ‘Men kijkt onder zijn verantwoordelijkheid wat nodig is om bewoners goed te informeren en waar mogelijk gerust te stellen. Vanuit zijn verantwoordelijkheid voor de openbare orde is het mogelijk iemand een gebiedsverbod op te leggen. Ook kan de burgemeester extra cameratoezicht plaatsen. Over extra surveillance gaat de politie.’

‘We zijn alert, monitoren zelf sociale media en peilen in de wijken’, vertelt Sjoukje Volten, woordvoerder van de Utrechtse burgemeester Jan van Zanen. Dat gebeurt op het stadskantoor, maar ook op wijkbureaus, waar gebiedmanagers veiligheid zitten. Ambtenaren hebben contact met scholen, wijkbesturen, moskeeën en jongerenwerk. ‘Dat zijn de ogen en oren in de wijken. Ook toezicht en handhaving loopt er rond. En we trekken natuurlijk intensief op met driehoek.’

Verdwaalde kogel
Bij een incident worden eerst de burgemeester en het piket geïnformeerd. Na een incident zijn er altijd veel vragen. Na het informeren van driehoek gaat er vanuit de gemeente iemand naar de wijk om te peilen hoe het gaat met de buurt en wat de behoefte is. Dat kan erg verschillen. ‘Laatst kwam een verdwaalde kogel in het been van een oudere mevrouw terecht, terwijl ze in haar bed lag. In die straten is dan echt behoefte erover te praten. De wijkagent, burgemeester, slachtofferhulp en boa’s zijn daarbij aanwezig.’ Soms wordt een Whatsappgroep opgezet om elkaar te steunen, soms is daar geen behoefte aan. ‘Dan willen mensen liever weten wanneer de liftdeuren het weer doen.’

Het algemeen beleid is: informeren van de burgemeester, overleg met de driehoek en de opsporing door politie en OM. De gemeente is er om maatschappelijke onrust te monitoren of daarop in te spelen. ‘Bij terreurdreiging wordt landelijk opgeschaald, maar anders is het: wat is beschikbare informatie, welke scenario’s zijn mogelijk en het kijken per wijk.’ Het monitoren en voorbereiden is wel intensiever dan een paar jaar geleden, zegt Volten. ‘Na een incident treedt een draaiboek in werking, maar dat kan veranderen als de situatie erom vraagt.’

Ondermijning is al langere tijd prioriteit in de Utrechtse ambtenarij. Wat gebeurt er in de onderwereld en komt naar de bovenwereld? Wat gebeurt er in die kapsalons, in die woning? ‘In Overvecht is het beleid bijvoorbeeld: wat weet je, wat zie je? Dat is de preventiekant. Het gaat vaak om drugs. Het beeld vanuit de driehoek is nu dat sommige jongeren snel geld willen verdienen en zelfs tot dodelijk geweld bereid zijn. Dat is een nieuw fenomeen en daar zijn we alert op.’