Coronaproof verkiezingen organiseren flinke kluif

Het wordt nog een fikse klus om de verkiezingen op de klassieke manier ‘coronaproof’ te organiseren. Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken zou nog eens moeten bekijken of internetstemmen of elektronisch stemmentellen mogelijk is. Het is nog maar de vraag of gemeenten voldoende stemlokalen én voldoende stembureauleden kunnen vinden.

Opkomstpercentage

Dat stellen VNG en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) in een gezamenlijke reactie op het wetsvoorstel Tijdelijke wet verkiezingen COVID-19. De verplichting om fysiek te stemmen heeft risico’s voor de verdere verspreiding van COVID-19, stellen VNG en NVVB. Ook maken ze zich zorgen over het opkomstpercentage als ook over de populatie die het al dan niet aandurft naar een stemlokaal te gaan.

Ronselpraktijken

De Kiesraad kan zich op hoofdlijnen in het wetsvoorstel vinden, maar heeft ook kritiek. Zo is hij tegenstander van het verruimen van de volmachtregeling van twee naar drie per gevolmachtigde. ‘Dat vergroot het risico op misbruik en strafbare ronselpraktijken.’

Stemlokalen niet beschikbaar

VNG en NVVB hikken daarnaast aan tegen een aantal uitvoeringsproblemen. ‘De organisatie van een verkiezing brengt voor gemeenten onder normale omstandigheden al grote logistieke processen met zich mee. Het nu voorgestelde pakket aan maatregelen zal van gemeenten nog eens forse, extra inspanningen vergen.’ Zo wil het kabinet het aantal stemlocaties op peil te houden. Uit onderzoek van Kantar onder gemeenten blijkt dat veel van de huidige stemlokalen ongeschikt of niet beschikbaar zijn, zoals een stembureau in een zorginstelling. Gemeenten moeten daarom ‘(soms noodgedwongen: dure) alternatieve ‘coronaproof’ stemlokalen en/of tellocaties zoeken en inrichten. Dit is een erg grote uitdaging en het is zeer de vraag of dit gaat lukken.’

Tekort aan stembureauleden

Het is daarnaast de vraag of het de gemeenten lukt voldoende stembureauleden te krijgen. De taken van het stembureau worden uitgebreid om de verkiezingen coronaproof te laten verlopen. Het minimumaantal stembureauleden wordt daarom uitgebreid van drie naar vier. Er moet ook een flinke reservepool worden gemaakt, voor het geval stembureauleden op de dag van de verkiezingen corona of coronaklachten hebben. Veel stembureauleden zijn op leeftijd en/of vallen binnen de risicogroep. Er komt weliswaar een landelijke campagne om nieuwe, ook jongere stembureauleden te werven ‘maar het is ongewis of hiermee daadwerkelijk voldoende mensen worden geworven’.

Vier-ogenprincipe

In de tijdelijke wet wordt een groot aantal taken belegd bij één stembureaulid. Onwenselijk, vinden VNG en NVVB, die adviseren de taken over twee stembureauleden te verdelen. Met het ‘oog op de betrouwbaarheid van de uitslagvaststelling is het onverstandig om één persoon te laten beslissen over de toelating tot de stemming. Het is belangrijk dat het vier-ogenprincipe en het kunnen houden van ruggespraak overeind blijven.’ Daarnaast is het een bak werk voor een persoon, waardoor de kans bestaat dat er een wachtrij voor een stemlokaal ontstaat. ‘Een lange wachtrij is juist zeer onwenselijk door de kans op besmetting.’ Ook de Kiesraad is hier kritisch op.

Inbreuk stemrecht

De bevoegdheid van stembureauleden om een stemgerechtigde uit het stemlokaal te verwijderen als deze zich niet aan de coronamaatregelen houdt, moet elders worden belegd, vinden VNG en NVVB. ‘Het verwijderen van kiezers uit het stemlokaal vormt een belangrijke inbreuk op het stemrecht. In een dergelijke situatie van botsende grondrechten moet het klip en klaar zijn onder welke omstandigheden het belang van de bescherming van de volksgezondheid rechtvaardigt dat het stemrecht niet meer kan worden uitgeoefend.’ Stembureauleden moeten niet in de positie moeten worden gebracht kiezers uit het stemlokaal te zetten als ze zich niet aan de coronamaatregelen houden, stellen VNG en de NVVB. De Kiesraad stelt dat alleen de voorzitter van het stembureau die bevoegdheid moet krijgen en niet alle stembureauleden.

Frauderisico’s

Ook aan de voorschriften die in de tijdelijke wet worden gesteld aan het tellen van de stemmen kleven bezwaren, stellen de VNG en NVVB. Als het stemlokaal te klein is om alle stemmen te tellen, moet naar een andere locatie worden uitgeweken. Maar in het te kleine stembureau moeten wel het aantal toegelaten kiezers en het aantal in de stembus aangetroffen stembiljetten worden geteld. Een ‘light’ telling stuit op bezwaren en frauderisico’s. De stembus kan beter goed worden verzegeld voordat deze naar een geschikte tellocatie wordt gebracht.