Openbreken CAO: (on)mogelijk?

“Bonden willen nog voor de zomer salariscorrectie in cao vvt” en “Aanvullende loonsverhoging GGZ”. Twee koppen die recent te zien waren op verschillende sites van belangenverenigingen. Maar in beide sectoren – GGZ en VVT – is een cao van toepassing. De looptijd van deze cao’s is niet verstreken. Waarom dan toch deze aanvullende eisen? En kan een lopende cao zomaar opengebroken worden?

CAO

Een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) is een schriftelijke overeenkomst tussen werknemers en werkgevers over arbeidsvoorwaarden. In een cao worden zaken geregeld. Hierbij moet u denken aan: salaris, toe(s)lagen, (bovenwettelijk) verlof, maar ook werktijden en pensioen. Ook zaken zoals scholing en opleidingen, werkdruk of het recht op onbereikbaarheid komen terug in een cao.

Het sluiten van een cao is niet verplicht, maar een cao kan bijdragen aan positief werkklimaat in de sector en op de werkvloer van de individuele werkgever. Ook hoeven werkgevers niet met iedere werknemer apart afspraken te maken. Daarnaast kan een werkgever bij een cao afwijken van bepaalde wettelijke bepalingen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de proeftijd of de ketenregeling.

Het cao-recht is hierdoor veelomvattend. Cao-onderhandelingen zijn soms complex. Maar als er dan een cao tot stand is gebracht, kan deze dan worden opengebroken?

Openbreken cao

In een cao wordt een looptijd afgesproken. Dit is niet verplicht, maar in alle cao’s is dit opgenomen. Gedurende de overeengekomen duur van de cao zijn partijen gehouden aan de afspraken: de overeenkomst.

In bijna iedere cao is echter ook een bepaling opgenomen die tussentijds overleg mogelijk maakt. Deze bepaling biedt de mogelijkheid om aanvullende zaken te regelen tijdens de looptijd van een cao en in te spelen op nieuwe wet- en regelgeving. Het is deze bepaling die door de vakbonden wordt aangegrepen om het overleg over aanvullende looneisen aan te gaan. Maar welk argument wordt daarvoor gebruikt?

CAO GGZ

De cao van de ggz-sector loopt tot 1 januari 2025, maar werknemersorganisaties vinden niet dat tot die tijd kan worden gewacht met de al in 2021 vastgelegde loonontwikkeling. Het argument hiervoor is dat bijzondere omstandigheden vragen om bijzondere maatregelen. Makkelijk zal dit overleg waarschijnlijk niet worden omdat de werkgevers in deze sector te maken hebben met een stijging van de kosten onder meer door inhuur van externen als gevolg van het personeelstekort en verliezen als gevolg van de invoering van het nieuwe bekostigingssysteem.

CAO VVT

Ook in deze sector willen de vakbonden de cao tussentijds openbreken om een inflatiecorrectie en een marktconform salaris te realiseren. Het overleg hierover is gestart en vanuit de werkgevers is een loonverhoging van 10% aangeboden voor de jaren 2023 en 2024. Volgens de vakbonden is dat in de huidige economie teleurstellend.

Verplichting tot tussentijds cao-overleg?

Zijn de werkgevers in deze sector verplicht om in te gaan op deze eisen? Nee, er is immers sprake van een lopende cao die beide partijen hebben te respecteren. Maar of het afwijzen van overleg reëel is, is een andere vraag. Beide sectoren hebben te maken met een personeelstekort en ooit loopt de huidige cao af en zullen partijen met elkaar in overleg moeten.

Wat als er geen cao meer is?

Pas echt complex wordt het wanneer de looptijd van een cao is geëxpireerd. Een cao heeft nawerking. De cao blijft van toepassing zolang geen nieuwe cao tot stand is gebracht. Maar deze nawerking geldt weer niet voor ongebonden werkgevers die alleen maar aan de cao waren gebonden omdat deze algemeen verbindend was verklaard.

De binding van gebonden en ongebonden werkgevers en werknemers is niet eenvoudig en sterk afhankelijk van de specifieke situatie. In een klimaat van moeizame cao-onderhandelingen is het echter niet ondenkbaar dat de situatie zich voordoet dat er (tijdelijk) geen lopende cao meer is in een sector. Zou één cao voor alle verpleegkundigen een oplossing zijn?

Eén cao voor alle verpleegkundigen

Om gelijkheid te creëren, pleit een van de vakbonden inmiddels voor één cao voor alle verpleegkundigen en verzorgenden. Alleen daardoor kunnen verschillen in arbeidsvoorwaarden worden voorkomen. Of dit realistisch is, valt te bezien want de genoemde beroepsgroepen vallen op dit moment onder een breed scala van cao’s. Maar zou worden besloten om alle verpleegkundigen en verzorgenden onder de werking van een cao te laten vallen, dan is deze “overstap” voor juristen meer dan interessant. Voor de praktijk daarentegen uitermate complex. De vraag welke aanspraken individuele medewerkers in die situatie hebben zal per organisatie en soms zelfs per medewerker moeten worden beoordeeld.