‘Burgerinitiatieven kennen belangrijke beperkingen’

Gemeenten wijzen graag naar burgerinitiatieven omdat ze efficiënt en sociaal zouden zijn, maar deze vorm van zelfsturing kent ‘onderbelichte schaduwkanten’. Tot die conclusie komt Hiska Ubels in haar proefschrift. Ze noemt drie belangrijke beperkingen.

Grillig

In haar proefschrift komt Ubels tot de conclusie dat initiatieven met burgerzelfbestuur en -zelfredzaamheid ‘grillig kunnen verlopen’. Ubels, die op 30 januari promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), onderzocht drie burgerinitiatieven en de voornaamste conclusie is dat de primaire eindverantwoordelijkheid voor de lokale leefbaarheid en het welzijn van alle burgers altijd bij gemeenten moet blijven liggen.

Leefbaarheid

Krimpgemeenten zoeken naar mogelijkheden om de leefbaarheid van de regio op peil te houden. Burgerinitiatieven zijn daarbij populair, omdat burgers effectiever en efficiënter zouden werken en op deze manier bijdragen aan de sociale cohesie. Maar er zijn drie belangrijke beperkingen.

Zelfredzaamheid

Ten eerste dat ‘zelfredzaamheid op dorpsniveau op langere termijn niet realistisch lijkt’. Initiatieven zijn vaak afhankelijk van kleine, kwetsbare kerngroepen en de vrijwilligers hebben niet noodzakelijk de juiste competenties. Het risico op overbelasting ontstaat en vrijwilligers kunnen daarom afhaken. Er kan ook tweedeling in het dorp ontstaan wanneer de steun verdwijnt.

Kosten

Een tweede beperking is dat gemeenten in de kosten-batenanalyse aannemen dat inwoners efficiënter zijn dan zijzelf. De reden waarom gemeenten dergelijke initiatieven ondersteunen is dan ook vaak om kosten te besparen. Maar het is de vraag of inwoners werkelijk efficiënter zijn en met welke kosten wordt gerekend.

Legitimiteit

De derde beperking die Ubels tegenkwam, is ‘de moeilijkheid om dergelijke initiatieven voldoende democratisch te organiseren en uit te voeren’. De betrokken vrijwilligers zijn misschien niet volledig representatief voor hun dorp en het kan lastig zijn om inwoners van het dorp blijvend bij het initiatief te betrekken. De vrijwilligers hebben misschien geen tijd om de ‘tijdrovende dialoog’ met het dorp aan te gaan. ‘Dit roept de vraag op hoe democratisch dergelijke initiatieven eigenlijk zijn en hoe hun legitimiteit op de lange termijn kan worden gewaarborgd; een ingewikkelde kwestie die nader onderzoek verdient.’

Overbrugging

Verder concludeert Ubels dat het belangrijk is ‘dat ambtenaren en bestuurders een flexibele en open basishouding hebben en dat de gemeentelijke organisatie voor inwoners toegankelijk is. Een andere succesfactor is gerichte professionele ondersteuning om de verschillen tussen overheid en burgers te overbruggen.’