Burgemeester moet voorzitter gemeenteraad blijven

Het voorzitterschap van de gemeenteraad moet in handen van de burgemeester blijven. Burgemeesters voelen zich vaak ‘onthand’ in hun rol als procesbewaker en bevorderaar van bestuurlijke integriteit. Er zijn echter geen grote knelpunten in het functioneren van burgemeesters die vergaande aanpassingen aan het burgemeestersambt nodig maken. Het lokale democratisch bestel in zijn geheel moet onder de loep worden genomen. En de politieke cultuur moet worden verbeterd.

Evaluatie dualisme

Dat stellen het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in een officiële reactie op het in februari verschenen rapport ‘Teveel van het goede? De staat van het burgemeestersambt anno 2020’, dat in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken is gemaakt. Een algehele beschouwing van het lokale bestuur is nodig, evenals een ‘grondige’ evaluatie van het dualistisch stelsel, bepleiten VNG en NGB in hun reactie op het onderzoek aan minister Ollongren van Binnenlandse Zaken. Er moet dan ook niet ‘los’ worden gesproken over al dan geen rechtstreeks door inwoners gekozen burgemeester. ‘De positie van de burgemeester staat niet los, maar is onderdeel van het totale democratische stelsel.’

 

Uithollen

Een belangrijk knelpunt dat moet worden opgelost, zijn de gemeentelijke financiële tekorten. ‘De bestaande kloof tussen taken en middelen zorgt voor spanningen in het lokale bestuur én tussen de overheden onderling.’ De ‘uithollende werking’ van het continue geldtekort bij gemeenten wordt door de landelijke politiek onderschat. ‘De oplossing ligt in langdurige financiële zekerheid voor gemeenten.’

 

Afrekenen op fouten

Een andere oplossing ligt in een herbezinning op de politieke cultuur in Nederland, stellen de gezamenlijke gemeenten en burgemeesters. ‘Een cultuur van incidentbestrijding, van wantrouwen en afrekenen op fouten, van spelen op de man in plaats van op de bal.’ Zij refereren daarbij aan het gedoe rondom de landelijke formatie. ‘Ook lokaal is deze cultuur is meer of mindere mate zichtbaar.’ De noodzakelijk geachte politieke cultuurverandering is een zaak van lange adem. Bij de start van een nieuwe raadsperiode volgend jaar moet aandacht worden besteed aan het erkennen en respecteren van elkaar rollen.   

 

Goede ambtenaren

Hoewel van een andere orde, moet de ambtelijke ondersteuning van raad, college en burgemeester beter, zo benadrukken VNG en NGB verder. ‘Door de beperkte middelen van veel gemeenten is het aantrekken van voldoende, goed gekwalificeerde medewerkers een probleem, met name bij de kleinere gemeenten.’ Een kwalitatief goed ambtenarenapparaat is niet alleen broodnodig voor het dagelijkse werk, maar ‘ook voor voldoende reflectie en tegenwicht voor politiek ambtsdragers.’ De griffiersfunctie moet tevens worden versterkt.

 

Onafhankelijk

In het onderzoek ‘Teveel van het goede? De staat van het burgemeestersambt anno 2020’ stellen de onderzoekers van de universiteiten van Twente, Maastricht, Leiden en Utrecht onder meer dat het burgemeestersambt is gepolitiseerd en daarmee de neutraliteit en eigenstandige positie van de burgemeester in het geding komt. Als die politisering wordt geaccepteerd, moet de voorzittersrol van de raad bij de burgemeester worden weggehaald, stellen de onderzoekers voor. Onzin, vinden NGB en VNG, onder meer na gesprekken met 150 burgemeesters. ‘De vicevoorzitter van de raad is politiek gekleurd, hetgeen niet correspondeert met het streven naar een onafhankelijk raadsvoorzitterschap.’

 

Integriteit

Het door de onderzoekers geconstateerde knelpunt rond integriteit onderschrijven de VNG en NGB wel deels, maar de voorgestane oplossing niet. Het zou voor burgemeester lastig zijn raadsleden, wethouders en/of (top)ambtenaren de maat te nemen, stellen de onderzoekers. De verantwoordelijkheid voor de bestuurlijke integriteit zou beter kunnen worden belegd bij de commissaris van de koning. Het is een ‘misvatting dat het de taak van de burgemeester is om anderen de maat te nemen’, schrijven VNG en NGB in hun reactie. ‘De burgemeester is procesbewaker en ‘bevorderaar’ van de bestuurlijke integriteit. Iedere bestuurder c.q. volksvertegenwoordiger is primair zelf verantwoordelijk voor zijn eigen integriteit.’

 

Weerbaarder

Wel voelen burgemeesters zich vaak ‘onthand’ omdat ze te weinig instrumenten hebben. ‘Voor dit complexe vraagstuk zijn echter geen simpele oplossingen, zoals het (…) voorgestelde overhevelen van de verantwoordelijkheid van de bestuurlijke integriteit naar de commissaris van de koning.’ De verantwoordelijkheid voor bestuurlijke integriteit moet in de ogen van NGB en VNG blijven liggen bij de decentrale politiek ambtsdragers. ‘Integriteit heeft immers direct te maken met de normen en waarden van personen en de bestuurscultuur van een gemeente.’ Het is wel nodig verantwoordelijkheden duidelijker te benoemen en integriteit regelmatig bespreekbaar te maken. Het lokale bestuur moet weerbaarder worden gemaakt en de driehoek burgemeester, griffier en gemeentesecretaris moet worden versterkt bij de ondersteuning van de burgemeester in zijn integriteitstaak.

 

Ondermijning

Het overhevelen van taken op het gebied van openbare orde en veiligheid van burgemeester naar een wethouder, is een slecht plan, stellen de gezamenlijk burgemeesters en gemeenten in hun reactie. Omdat ondermijning en zorg en veiligheid steeds meer onderdeel van het gemeentelijk beleid worden is een integrale aanpak − waarbij wethouders met elkaar en met de burgemeester samenwerken – belangrijk. ‘Het verschuiven van taken van de ene bestuurder naar de andere heeft niet veel zin.’ Ervaringen van enkele gemeenten met speciale wethouders Veiligheid zijn niet overal even positief, zo stellen VNG en NGB. ‘Meer investeren in het professionaliseren van wethouders door opleiding en training én het versterken van het collegiaal bestuur, zal meer effect hebben op de goede aanpak van veiligheidsvraagstukken dan het uitwisselen van taken.’