Een gemeente die - zonder schade aan te richten - zijn werk doet, bestaat niet

De wet 'Nadeelcompensatie en schadevergoeding bij onrechtmatige besluiten' dwingt gemeenten tot nadenken. Een gemeente die - zonder schade aan te richten - zijn werk doet, bestaat niet. Het is onvermijdelijk dat personen, bedrijven en instellingen op enig moment nadeel ondervinden van een gemeente in functie.

De ene keer is een rechtmatige overheidsdaad de schadeveroorzakende handeling (denk hierbij aan het vervangen van een riolering in een drukke winkelstraat), de andere keer levert een onrechtmatige handeling schade op (denk hierbij aan het veel te laat verlenen van een bouwomgevingsvergunning, hetgeen tot hogere bouwkosten heeft geleid). Vraag is elke keer: langs welke weg wordt het aldus geleden financieel nadeel bij ‘de gemeente’ verhaald, en vervolgens: welke rechter is bevoegd als de gemeente niet tot vergoeding wil overgaan. Moet de bestuursrechter worden ingeschakeld of is de burgerlijke rechter bevoegd? De bestuursrechter is bevoegd als de schadebeslissing de status van apellabel Awb-besluit heeft.

Codificerend en modificerend
Het vraagstuk van rechtmatige en onrechtmatige overheidsdaad is al meer dan een eeuw oud, en anno 2012 is sprake van een lappendeken aan (non)regelingen en een aan een gemiddelde burger niet uit te leggen taakverdeling tussen bestuursrechter en burgerlijke rechter.

Hierin zal binnenkort verandering komen: naar alle waarschijnlijkheid treedt op 1 januari 2013 de wet Nadeelcompensatie en schadevergoeding bij onrechtmatige besluiten in werking. Dit is een codificerende én modificerende operatie: codificerend wordt vastgelegd wat momenteel bij rechtspraak geldt; modificerend biedt de wetgever een oplossing voor op dit moment bestaande onduidelijkheden en onwenselijkheden op dit vlak.

De (voor gemeentejuristen) welbekende arresten en uitspraken Guldemond, Van Vlodrop, Groningen – Raatgever, Coffeeshop Venlo en Asha komen straks in een heel ander daglicht te staan.

Grootste wijziging
Grootste wijziging is het loslaten van de processuele connixiteit uit de Van Vlodrop-uitspraak. Wat betekent dit voor de gemeentelijke praktijk? Dat (veel) meer schadebeslissingen dan voorheen onder de werking van de Awb gaan vallen. Oók als de schadeveroorzakende handeling een niet-appellabele feitelijke handeling is. Denk hierbij aan civieltechnische werken of het verplaatsen van de weekmarkt in verband met de jaarlijkse kermis.

Als een schadeclaim des Awb’s is, zal een aanvraag moeten worden ingediend (wellicht onderworpen aan het betalen van een recht), er geldt een beslistermijn (waarvan de lengte afhankelijk is van de al dan niet inschakeling van een adviescommissie), én er staat bezwaar en beroep open tegen de uiteindelijke schadebeslissing.

Nieuw is, dat een eventueel toe te kennen bedrag aan nadeelcompensatie verminderd wordt met toe te rekenen voordeel (baatafroming).
Wanneer een claim buiten het bereik van de nadeelcompensatie- en schadebepalingen van de Awb valt, is (nog steeds) het onrechtmatige-daadsrecht uit het BW van toepassing. De grens tussen beide rechtsgebieden zal anders liggen dan nu het geval is.

Centraliseren
Het is niet ongebruikelijk, dat de afhandeling van de vele soorten aansprakelijkstellingen en schadeclaims die de gemeente ontvangt op diverse plaatsen in de organisatie worden behandeld. Het is onvermijdelijk, dat hierin een zekere centralisatie moet worden doorgevoerd, dit met het oog op een juiste toepassing van Awb en het BW, maar ook gezien de financiële belangen en beheersbaarheid.

Gemeenten zullen zich hierop moeten voorbereiden, en zich als eerste moeten beraden op de wijze van omgaan met allerhande schade- en nadeelclaims en hiermee verwante verzoeken die na 1 januari 2013 zullen binnenkomen. Kennisverwerving moet hieraan vooraf gaan, maar daar zijn vanzelfsprekend cursussen voor.

Met dank aan onze docent, mr. Olaf Schuwer.