Zinvolle beschouwingen

Als het tegenzit in het leven en we doelen niet bereiken, volstaat het niet meer om tegenslag te wijten aan de goden, elementen of het lot. Liefst vinden we een oorzaak of schuldige; zie het grote aantal parlementaire enquêtes. De onderste steen moet boven komen, we willen het naadje van de kous weten. Misschien is dit ook wel een reden voor de populariteit van de ‘chef parlementaire controle’, Pieter Omtzigt.

Evalueren van beleid is natuurlijk een constructief onderdeel van de beleidscyclus. Dat evaluaties in de praktijk voor meer dan leren en verbeteren worden gebruikt, is evident. In de recente druk van het handboek hierover, worden tal van zinnige beschouwingen gegeven over de rol, plaats en betekenis van beleidsevaluatie. Eigenlijk is het boek verplichte kost voor iedereen die zich in bestuur en politiek bezighoudt met het voorbereiden en ontwerpen van beleid, het tijdens de uitvoering ervan verbeteren en het op waarde schatten van de bereikte resultaten.

Hoewel het boek is geschreven vanuit de rationeel-analytische kijk op beleid, wordt er voldoende erkenning gegeven aan andere invalshoeken om te kijken naar beleidsontwerp en resultaten. In deze tijden van post-modernisme en post-postmodernisme weten we immers dat ook feiten niet meer objectief zijn en we ons daarvan rekenschap moeten geven in ons begrijpen van de uiteenlopende waardering van gevoerd beleid.

In het boek wordt goed en systematisch op een rij gezet hoe evaluatie ex ante en ex post vorm kan krijgen. Evaluatie tijdens de uitvoering van beleid wordt genoemd ‘ex durante’, een nieuw begrip voor mij. Zinvol is ook dat het boek ingaat op de benutting van evaluatieonderzoek – wat vergroot de kans op gebruik en doorwerking, zinvolle beschouwingen? –, naast de wat instrumentele hoofdstukken over de verzameling van data en de constructie van een goed onderzoek.

Hoewel het al een lijvig boek is, heb ik nog een enkele suggestie voor versterking van het gebodene. Er is weinig aandacht voor de persoon van de evaluator of onderzoeker. Die doet er volgens mij ook toe. Competenties en persoonskenmerken van onderzoekers zijn immers mede bepalend voor de uitkomst. Dat weten we bijvoorbeeld uit onderzoek naar controllers; de ene of andere controller komt ook met de inzet van vergelijkbare instrumenten tot uiteenlopende impact op de organisatie en processen. De persoon(lijkheid) van de evaluator speelt een belangrijke rol in de uitkomsten van het onderzoek en de acceptatie ervan. Desalniettemin een geslaagd boek.