Rechter: avondklok per direct van tafel

De avondklok moet per direct worden opgeheven. Dat heeft de rechtbank in Den Haag bepaald in een zaak die was aangespannen door protestgroep Viruswaarheid. De Nederlandse staat heeft aan het gerechtshof gevraagd de uitspraak van de rechter te schorsen in afwachting van een hoger beroep dat aanstaande vrijdag om 10.00 uur dient. Het hof buigt zich momenteel over dit 'schorsingsincident'. Het kabinet komt toch 'ten overvloede' met een spoedwet om de avondklok in vast te leggen.

Geen spoedsituatie

De avondklok is ingesteld op basis van een noodwet, waarin staat dat een kabinet in noodgevallen regels kan invoeren zonder overleg met de Tweede en de Eerste Kamer. Maar volgens de rechtbank was de avondklok geen maatregel waarmee niet kan worden gewacht, 'zoals bijvoorbeeld het geval is bij een dijkdoorbraak'. De overheid en het adviserende Outbreak Management Team (OMT) dachten namelijk al een tijdje na over de avondklok. Ook het feit dat er tijd was voor een spoeddebat in de Tweede Kamer 'maakt duidelijk dat van een daadwerkelijke spoedsituatie in dit geval geen sprake was'.

Grote vraagtekens bij nut avondklok

De rechtbank twijfelt ook aan het nut van de avondklok. Daar zijn volgens de uitspraak 'grote vraagtekens' bij te zetten. 'Daarbij weegt zwaar dat de pandemie al bijna een jaar duurt en erkend is dat de druk op de zorg momenteel minder groot is dan eerder het geval is geweest.'

Vergaande inbreuk op bewegingsvrijheid

Volgens de voorzieningenrechter in Den Haag maakt de avondklok 'een vergaande inbreuk op het recht op bewegingsvrijheid en de persoonlijke levenssfeer'. Bovendien beperkt de regel 'onder meer het recht op vrijheid van vergadering en betoging'. Het is nog niet bekend wat de gevolgen van de uitspraak zijn voor de boetes die zijn opgelegd voor overtreding van de avondklok.

'Nauwelijks nog grondrechten'

'Het is goed nieuws dat we nog iets van een rechtsstaat hebben. Daar begonnen we aan te twijfelen. Het is in ieder geval bemoedigend dat er rechters zijn die hun verantwoordelijkheid durven te nemen.' Dat zegt Jeroen Pols, jurist van de protestgroep Viruswaarheid na de uitspraak van de rechtbank. Pols stelt: 'Sinds een jaar hebben we nauwelijks nog grondrechten. Die worden op een ongekende manier ingeperkt, het is alleen te vergelijken met de periode 1940-1945.'

Staat wil avondklok handhaven

De overheid wil dat de avondklok gehandhaafd blijft tot er een hoger beroep over de zaak is geweest. De Nederlandse staat heeft daarom aan het gerechtshof gevraagd de uitspraak van de rechter over het opheffen van de avondklok te schorsen in afwachting daarvan. Het hof in Den Haag buigt zich om 16.00 uur over dit zogeheten schorsingsincident. Het hoger beroep tegen het vonnis van de rechter zelf wordt zo spoedig mogelijk op een ander moment behandeld, aldus het hof.

Spoedwet

Het kabinet komt met een spoedwet om de avondklok in vast te leggen. Dat zegt justitieminister Ferd Grapperhaus in een reactie op de uitspraak van de rechter dat de avondklok moet worden opgeheven. Het kabinet houdt vol dat een juridische basis voor de spertijd er wel degelijk is. De nieuwe wet zou dus 'ten overvloede' zijn, benadrukt Grapperhaus. De bewindsman benadrukt dat de avondklok, vastgelegd in een speciale wet, juist 'met de grootste urgentie en spoed' is ingevoerd. De invoering had wat tijd nodig, bijvoorbeeld om zogenoemde werkgeversverklaringen te regelen, zegt hij. 'Dit was ook echt een maatregel die een aparte besluitvorming vereist en die regels hebben we volledig gevolgd', aldus de minister.

Kamerdebat
Grapperhaus zegt dat de Kamer de dagen tussen de aankondiging en de invoering heeft aangegrepen om over de avondklok te debatteren. Tijdens de persconferentie in januari, waarin de avondklok voor het eerst werd aangekondigd, zei premier Mark Rutte evenwel dat hij eerst met de Kamer in overleg ging. 'Als er dan voldoende steun is, dan pas zullen wij een definitief besluit nemen', zei hij toen. De Kamer dwong onder meer af dat de avondklok een half uur later inging dan het kabinet eerst had bedacht. De spoedwet komt er wat Grapperhaus betreft zo snel mogelijk. De Eerste en Tweede Kamer zijn daarbij aan zet. Het kabinet heeft ook meteen spoedadvies gevraagd aan de Raad van State. De rechtbank in Den Haag heeft al aangegeven dat de avondklok alsnog per direct van tafel moet, ook als de staat in beroep gaat.

Avondklok 'een middel, geen doel'
Premier Rutte roept iedereen 'met klem' op 's avonds thuis te blijven, ook als het kabinet er in hoger beroep niet in slaagt de avondklok in stand te houden. De maatregel is onverminderd noodzakelijk om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, aldus Rutte. De avondklok is 'een middel, geen doel', benadrukt hij. 'Het doel is het coronavirus zo veel mogelijk onder controle te krijgen, zodat we straks al onze vrijheden terugkrijgen op een veilige manier.' Het wegvallen van de avondklok zou volgens Rutte 'direct slechte gevolgen' hebben. Het aantal besmettingen is aan het dalen, maar die trend kan zo weer de verkeerde kant opgaan als de besmettelijkere Britse variant ruim baan krijgt. 'Het is echt van belang dat we onze sociale contacten zo veel mogelijk beperken.'

Spoeddebat

De PVV wil het reces onderbreken voor een spoeddebat met het kabinet nu de rechter een streep heeft gezet door de avondklok. De partij was tegen de avondklok omdat die disproportioneel zou zijn. Ook onder meer SGP, DENK, FVD en Partij voor de Dieren keerden zich vorige week tegen verlenging van de avondklok. De Partij voor de Dieren heeft gewaarschuwd voor de juridische kant van de avondklok, zegt Tweede Kamerlid Eva van Esch. Dat was ook voor Kees van der Staaij (SGP) een van de redenen om tegen de verlenging te stemmen. '@DenkNL vond de avondklok altijd al een maatregel die te weinig oplevert en de vrijheid van ons teveel inperkt', reageert fractievoorzitter Farid Azarkan van DENK op Twitter, op het besluit van de rechtbank. 

'Juridisch geklungel'

Het kabinet was gewaarschuwd, aldus Maarten Hijink (SP). De Raad van State had eerder al kritiek op de wijze waarop het kabinet de avondklok wilde verlengenen 'we hebben dit ook aan de orde gesteld'. Hijink spreekt van 'juridisch geklungel' van minister Ferd Grapperhaus (Justitie). 'Grapperhaus heeft altijd beweert dat het juridisch kon', aldus Hijink. 'Dan ga je op zijn oordeel af.' Hij wil net als de PVV een debat. PvdA-Kamerlid Attje Kuiken noemt het 'pijnlijk dat de rechter heeft geoordeeld dat de juridische basis van de avondklok onvoldoende is'. Haar partij stemde voor verlenging van de avondklok. Volgens Kuiken schaadt het besluit van de rechtbank het vertrouwen in de crisisaanpak van dit kabinet. 'De samenleving heeft behoefte aan zekerheid en perspectief, niet aan juridische strijd en conflict', schrijft GroenLinks-leider Jesse Klaver op Twitter. 'We willen zo snel mogelijk een debat waarin het kabinet duidelijkheid geeft over wat deze uitspraak betekent.'

'Vonnis negeren kan niet'

De uitspraak van de rechtbank Den Haag over het opheffen van de avondklok zorgt voor veel vragen bij de politie. 'We weten nog niet wat dit betekent voor het handhaven van de avondklok', zegt voorzitter Jan Struijs van de Nederlandse Politiebond (NPB), 'maar we houden ons aan rechterlijke uitspraken'. De BOA-bond zegt dat boa's ook moeten luisteren naar de uitspraak van de rechter. Het is nog niet bekend wat het vonnis betekent voor de agenten die al ingeroosterd zijn om de avondklok dinsdagavond te handhaven. 'Het vonnis negeren kan niet.' Dat betekent dat de politie naar alle waarschijnlijkheid geen boetes meer kan uitschrijven, 'tenzij er andere wettelijke mogelijkheden zijn'.

Verder vraagt Struijs zich af wat voor invloed het heeft op de tienduizenden boetes die al uitstaan.(ANP)